مجله دوربین دانشنامه هرات، ادبی، فرهنگی، هنری و اجتماعی 
هیچ سندی وجود ندارد که مردمان نسل‌های پیشین از نحسی «سیزده» سخن گفته باشند. شاید در یکی دو سده‌ی اخیر، به دلیل اینکه عدد ۱۳ در برخی دین‌ها و فرهنگ‌ها بدشگون پنداشته می‌شود.
جشن سیزده ماه ماه حمل روز میله و شادی آور است. افغانان بویژه هراتیان این روز را کنار جویبارها و سبزه‌ها و دامنه های کوه ها می‌روند و به شادی می‌پردازند. تاکنون هیچ دانشمندی ذکر نکرده که سیزده نوروز نحس است. بلکه قریب به اتفاق روز سیزده نوروز را بسیار شادی آور دانسته‌اند.
در این روز مردم هرات در تفریحگاهای «باغ ملت»،«تخت سفر» پارک ترق، شیدایی، پل پشتون، پل مالان، پل هاشمی، کروخ و دامنه کوه «بند سبزک» می روند و با خانواده های خود روز سیزدهم را در دامنه های کوه و دیگر تفریحگاه ها سپری می کنند.
در این روز زنان ضمن پختن غذا، موسیقی می شنوند و داستان تعریف می کنند و جوانان نیز به توپ بازی، نشان زدن با سنگ و کوهنوردی می پردازند.
در فرهنگ آریایی، هیچ یک از روزهای سال «نحس» و «بدیمن» یا «شوم» شمرده نشده و هر یک از روزهای هفته و ماه نام‌هایی زیبا و در ارتباط با یکی از مظاهر طبیعت دارند. روز نخست هر ماه، «اورمزدروز» و روز سیزدهم هر ماه خورشیدی در گاه‌شمار آریایی نیز «تیر روز» نام دارد که از آنِ ستاره‌ی تیشتر، ستاره‌ی باران‌آور می‌باشد و نیاکان ما از روی خجستگی، این روز را برای نخستین جشن تیرگان سال، انتخاب کرده‌اند.
معنای واژه سیزده به در
مشهور است که واژه سیزده به در به معنای «در کردن نحسیِ سیزده» است. اما وقتی به معانی واژه‌ها نگاه کنیم، برداشت دیگری از این واژه می‌توان داشت. «در» به جای «دره و دشت» می‌تواند جایگزین شود. به عنوان مثال، علامه دهخدا، واژه‌ی «در و دشت» را مخفف «دره و دشت» می‌داند.
چو هر دو سپاه اندر آمد ز جای تو گفتی که دارد در و دشت پای
پس با نگاهی کلی می‌توان گفت واژه‌ی «سیزده به در» به معنای «سیزدهم به سوی در و دشت شدن» است که همان معنی بیرون رفتن و در دامان طبیعت سرکردن را می‌دهد.
علت نام‌گذاری این روز
در سیزدهمین روز از تیر ماه، آرش کمانگیر، پهلوان ایرانی، با پرتاب تیر، مرز میان آریانا و توران را جدا کرد و در پی آن آشتی مردمی را میان توران و آریانا که سال‌ها در جنگ بودند، برقرار ساخت. به یادبود او آریایی ها جشن تیرگان را در ماه سرطان برپا کردند و سیزدهمین روز از هر ماهی را تیر یا تیشتر نامیدند.
تیشتر یا تیرایزد بانوی بارندگی است و هرگاه با دیوی به نام اَپوش بجنگد و برنده شود، سالی پر از سبزی و خرمی و باران در پیش است. از سویی گویند که جمشید شاه پیشدادی هم هر سال در روز سیزده نوروز در دشت سبز و خرم چادر بر پا می‌کرده که همین موضوع به گونه‌ی آیین درآمده و آریائی ها روز سیزدهم حمل کنار سبزه‌ها، چشمه‌سارها و جویبارها می‌روند و به ویژه زنان که نماینده‌ی آناهیتا، ایزد بانوی آب هستند، با نوازش سبزه‌ها و گره زدن آنان، پشتیبانی خود را از ایزد بانوی باران نشان می‌دهند.
نحوه برگزاری سیزده به در
نیاکان ما پس از دوازده روز جشن که یادآور دوازده ماه سال است، روز سیزدهم را پایان جشن بزرگ نوروز می‌دانستند. امروزه هم هنوز روز سیزدهم ماه حمل مانند روز نوروز و چهار شنبه اول سال جایگاه ویژه‌ای دارد. در حقیقت با نوروز به پیشواز سال و با چهار شنبه اول سال و سیزده‌بدر با شادی سال نو را بدرقه میکردند. آنان از بامداد روز سیزده حمل به دشت، بیابان و کشتزارها می رفتند و شادی میکردند.
امروزه نیز در همه شهرها و ولسوالی های کشور، خانواده‌ها به صورت گروهی، گاه چند خانواده با هم غذای چاشت را آماده کرده و سایر خوردنی‌ها از قبیل میوه های خشک و تازه را با خود برداشته و به دامان صحرا و طبیعت می‌روند .
آیین‌های سیزده به در
بعضی از شهروندان برای این روز آداب های مخصوص به خود دارند. اما باید گفت که پختن خوراک‌های گوناگون به ویژه گوشت و پلو در میان تمامی مردم معمول است.
فرهنگ اساطیر برای رسم‌های سیزده به در معنی‌های تمثیلی آورده به گونه‌ای که شادی و خنده در این روز به معنی فرو ریختن اندیشه‌های تیره و پلیدی، بغل کشی نماد آشتی و به منزله تزکیه و رسم اجرای انواع مسابقه به ویژه اسب‌دوانی یادآور کشمکش میان باران و دیو خشکسالی است.
