نگاهی به سرگذشت محمد امین خان به قلم مبین
مقدمه
وقتی به تاریخ تجارت افغانستان نظر می اندازیم، در میابیم که افغانستان همیشه سرزمین جنگ و جدل نبوده است. ما باید به تاریخ بازرگانی این سرزمین بیشتر پی ببریم تا برای نسل های امروز و فردا روشن بسازیم که افغان ها همیشه از دست رنج و تلاش های خویش برای بهبود زندگی شان بهره می گرفتند و هیچ زمانی مانند امروز منتظر کمک های جهان نبوده اند. اگر چه افغانستان کشور زراعتی به حساب می آید اما تجارت نیز از دیر زمان در این سرزمین رونق داشته است. یکی از مناطق مهم افغانستان که درتجارت وپیشه وری زبان زد است، ولایت هرات است. هرات از مکان های تاریخی افغانستان است که هم به لحاظ فرهنگی و هم اقتصادی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. راه ابریشم به عنوان خط تاریخی تجارت از گذشته های دور، هرات را به نقطه وصل تجارت بین کشورهای جهان، (از چین تا هند، تا کشورهای خاورمیانه و سرزمین های اروپایی) تبدیل ساخته بود. در دوره معاصر نیز هرات به عنوان پایتخت اقتصادی افغانستان، تجارت پیشه گان و صنعت کاران شناخته شده ای را در دل خود پرورش داد که توانستند گام های محکم و بلندی را در راه تجارت و صنعت افغانستان بردارند. یکی از این تاجران، محمد امین خان است که از دارای اوصاف ملی و میهنی بود. ایشان از پیش گامان تجارت افغانستان به حساب می رود که در حیات خود توانست تجارت، صنعت و بانکداری را در کشور رونق دهد و عمر خویش رادر این راه وقف نماید.
محمد امین خان فرزند محمد رحیم خان در سال ۱۲۶۷ خورشیدی در ولایت هرات دیده به جهان گشود. دوران کودکی را در نزد پدر به تجارت سپری کرد و بعد ها در دوران جوانی راه پدر را به درستی ادامه داد و تجارت پیشه شد. او عاشق شغل خویش بود و در راه آبادی و شکوفایی کشورش تلاش می ورزید. او از اعضای برجسته و مهم بانکداری در افغانستان شمرده می شود که در تاسیس بانک ملی به همراه عبدالمجید خان زابلی سهم فعال داشت. قابل یاد اوری است که محمد امین خان از موسسین بانک نساجی و از سهام داران بزرگ این شرکت بوده است. ایشان در خارج از کشور نیز روابط تجاری گسترده ای داشت و از تاجران تاثیر گذار در رشد فرهنگ بانکداری در افغانستان بود. بانک افغانستان از جمله بانک هایی بود که در پاکستان تاسیس شد و ایشان آن را مدیرت میکرد.
بر می گردم به زندگی محمد امین خان، گفته می شود زمانی که محمد رحیم خان پدر محمد امین خان توسط دزدان جان خود را از دست می دهد؛ تمامی مسئولیت های زندگی و تجارت پدر به پسرش می رسد و محمد امین خان با متانت و بردباری، جوان خویش را با انبوهی از مسئولیت های سنگین آغاز می کند و تجارت پدر را گسترش می دهد. جوانی آگاه و توانمند که توانست به صورت درست از میراث پدر استفاده کند.
محمد امین خان با تمام وجود راه پدر را ادامه داد. او جوانی خوش سیما، خوش اخلاق، وطن دوست، مومن و صوفی مشرب بود که به افغانستان می اندیشید و کمر همت را در راه آبادی وطن بسته بود و کارهای عظیمی را در زندگی اش به پایه اکمال رساند. محمد امین خان از تاجران خوش نام، ملی و در عین حال زحمت کش و صادق کشور بود که توانست به مدت کم کارهای بزرگی را انجام دهد و به ملکیت های زیادی دست پیدا کند که به طور مشخص به آنها اشاره می کنیم.
فعالیت های مهم:
- تاسیس بانک ملی؛
- تاسیس شرکت سهامی پخته که خودش از سهام داران کلان بود؛
- راه اندازی صادرات کشمش، قرقل، قالین، پشم و…، به خارج از کشور،
- اشتغال زایی به هزاران هم وطن؛
- توسعه فرهنگ بانک داری؛
ملکیت های بزرگ:
- کلان ترین سهم دار بانک ملی
- باغ گوالیان بکرآباد
- گاراژ نمک
- قلعه عبدالرحیم خان نایب سالار
- کارته امین جکان
- سر آسیای مختار
- محل سبزچه
- باغ پغمان
- تاسیس شرکت تجارتی در مزار
و ملکیت های دیگری که در اینجا به آنها اشاره نمی کنیم. قابل یادآوری است که محمد امین خان در کنار پیشه تجارت و بانکداری در یک خانواده منور و روشن ضمیر بزرگ شده بود که همواره به ترقی افغانستان می اندیشیدند. اختصاص دادن زمین شخصی برای اعمار یک باب مکتب در اسپین ادی ولایت هرات که بعدها به نام همسرش جهان آراء مسما شد؛ گواه بر علم پروری و فرهنگ دوستی محمد امین خان بوده است. بی بی جهان آراء که از بانوان خیر اندیش، مومن و مردم دوست بود به فقرا و مساکین و خانواده های بی بضاعت مساعدت می کرد. او بانوی خان زاده، مهمان نواز و دلسوزی بود که توان دیدن غم و اندوه مردم خود را نداشت.
به هر صورت پایان زندگی پر از کار و تلاش و دست آورد محمد امین خان به همراه بانو جهان آراء رقم خورد و سپری گردید. محمد امین خان شخصی با حرمت بود و احترام زیادی به اعضای خانواده و همسرش داشت که در این میان بانوی جوان ( جهان آراء) در نزدش از جایگاه ویژه ای برخوردار بود و به ایشان به دیده قدر می نگریست.
جا دارد تا از نقل قولی جالب سخن بگوییم. گفته می شود زمانی که عروس جوان ( بانو جهان آراء) از مزار به هرات آورده شد؛ پس از مدتی باید در کارهای خانه، مانند آشپزی سهم می گرفت. از آنجا که در هرات رسم است که زنان در کارهای خانه نوبت دارند؛ نوبت آشپزی به خانم جوان رسید که باید برای شب چیزی می پخت. جالب اینجاست که بانوی نو رسیده که هنوز تازه روی و تازه قدم بود هیچ توجهی به آشپزی نکرد و دست به هیچ کاری نزد. شب فرارسید؛ محمد امین خان متوجه شد که نو عروس خانه دست به سیاه و سفید نزده است. زمانی که تاجر جوان از همسرش جویای حال گردید؛ عروس نازدانه و با هوش با رعایت ادب به همسر مهربانش گفت:
لطفا همان نکاح خط را بیاورید که در کجای آن نوشته شده که من باید این کارها را هم انجام بدهم؟
وقتی محمد امین خان صراحت گفتار و منطق همسرش را شنید؛ با گشاده رویی لبخندی زد و به زبان پشتو به همسرش گفت:
ته زما اندیوال یی! ( تو رفیق من هستی)
بانو جهان آراء |
عشق به وطن، زندگی، همسر، اولاد و مردم در تن و جان محمد امین خان تنیده بود و او را به شخصیت ملی در پیشگاه مردم تبدیل کرد و از اعتبار و عزت انبوهی برخوردار ساخت.
بی بی جهان آراء در سال ۱۳۰۰ خورشیدی دیده به جهان گشود و در سال ۱۳۸۴ خورشیدی چشم از جهان فرو بست.
محمد امین خان پس از ده ها سال کار تجارت و خدمت به مردمش در سال ۱۳۵۱ خورشیدی چشم از جهان پوشید و در جوار مزار شاه زاده ها در ولایت هرات دفن گردید.
ما در این نوشته به صورت اجمالی به زندگی نامه محمد امین خان و کارکردهای سازنده اش در افغانستان پرداختیم که هدف اساسی ما از جانبی شناسایی یک تن از تاجران ملی کشور می باشد که از نقش موثری در آبادی کشور خود داشته است و از سویی با معرفی این شخصیت ها سعی داریم تا به نسل های امروز و فردای افغانستان امید ببخشیم و واضح بسازیم که در این سرزمین کسانی بوده اند که از راه درست و قانونی به ثروت رسیده اند و عزت مردم و سرزمن شان را حفظ کرده اند. به یقین زندگی چنین شخصیت هایی برای جامعه بزرگ ترین درس است که در راه آبادی و پیشرفت وطن شان صادقانه تلاش ورزیده اند. در قسمت بعدی این نوشته به زندگی یک تن از فرزندان محمد امین خان به نام عطا امین خواهیم پرداخت که در راه آبادی وطن زحمات زیادی را متحمل شده است و راه پدر را ادامه می دهد.
در پایان باید بگویم که در تاریخ تجارت افغانستان باید بیتر به شناسایی شخصیت هایی مانند محمد امین خان بپردازیم.
از توجو و نشر معلومات مختصر راجع به پدر بزرگوارم مرحوم محمد امین خان تا کهکشان ها ممنون و سپاسگزارم از خداوند برای موفقیت های بزرگ شما دعا نموده درپناه خداوند صحتمند و سرفراز باشید.
با حرمت و سپاس.
عطا امین
پرداختن یه زندگینامه چهره های تاثیر گذار در فرهنگ و هنر و اقتصاد این مرز و بوم، وظیفه ماست. پیروز و مستدام باشید.