محمد قاضی‌زاد- هرات

محمود خوشنواز، پس از نیم قرن فعالیت در زمینه موسیقی اصیل و فولکلور هرات در ۶۳ سالگی پس از یک بیماری طولانی درگذشت.

یکی از معروفترین آهنگ‌های این هنرمند از نخستین آهنگ‌های اوست با مطلع “سر پل مالان دختری دیدم”.

این آهنگ متعلق به دوران کودکی “استاد خوشنواز” است.

محمود خوشنواز را اهالی هنر در هرات به دلیل کارنامه ارزشمندش “استاد” خطاب می‌کردند.

همچنین آهنگ معروف دیگر او در افغانستان با مطلع “دیگر نمیام به محله، به محله سنگتراشان” است که بسیار شهرت یافته و در سالهای اخیر توسط برخی از هنرمندان نسل تازه بارها بازخوانی شده است.

محمود خوشنواز، پسر امیرجان خوشنواز در سال ۱۳۳۶ خورشیدی در هرات به دنیا آمد. پدر و پدربزرگ او نیز در موسیقی فولکلور اعتبار، مهارت و شهرت کافی داشته‌اند.

نعمت الله هاشمی، رئیس اتحادیه هنرمندان هرات از محمود خوشنواز به عنوان “آخرین صدای خانواده خوشنواز” یاد کرد.

او گفت استاد محمود خوشنواز “صدا و نوای ماندگار این ولایت بود. آخرین آوازخوان بازمانده خانواده خوشنوازان بود”.

خانواده خوشنوازان یکی از سه خانواده معروف هراتی بوده که در زمینه موسیقی اصیل و فولکلور به طور حرفه‌ای فعالیت داشتند.

کارنامه هنری خوشنواز

اتحادیه هنرمندان هرات به بی‌بی‌سی گفت که محمود خوشنواز ده‌ها آهنگ ناب ساخته ولی تنها سه آهنگ تصویری از او در رادیو-تلویزیون ملی افغانستان ضبط و حفظ شده است.

“محله سنگ تراشان” و “پل مالان” معروف ترین آهنگ‌های این هنرمند شناخته شده است.

آقای خوشنواز در روزهای عید و دیگر مناسبت‌ها معمولا دعوت تلویزیون‌ها را می‌پذیرفت و آهنگ های محلی‌اش را که گوش بسیاری‌ها به آن خو گرفته‌، زمزمه می‌کرد.

استاد خوشنواز اما به علت فقر اقتصادی هرگز نتوانست به فعالیت هنری‌اش سر و سامان بدهد و با دست باز به تولید بیشتر هنری بپردازد.

دولت‌مردان در افغانستان همیشه بر حمایت از هنرمندان تاکید کرده‌اند اما به نظر می‌رسد که در عمل در چند ددهه اخیر مسایل فرهنگی برای آنها در اولویت نبوده است.

تصور می‌شود که انرژی دولت بیشتر صرف جنگ شده و پرورش هنر و هنرمند چیزی نبوده است که دولت برای آن بودجه و برنامه منظم و طولانی‌مدت در نظر گرفته باشد. شماری از کارشناسان و هنرمندان پیوسته گفته‌اند که دولت این کشور حتی از ظرفیت و فرصت‌های موجود هم برای کمک به هنرمندان استفاده نکرده است.

استاد محمود خوشنواز از یک و نیم سال پیش به علت سکته خفیف مغزی در بستر بیماری افتاده بود.

شماری از هنرمندان می‌گویند او دنیا را در حالی که قدرش دانسته نشد، با درد و رنج ترک کرد.

نعمت الله‌حسین‌زاده، یکی از هنرمندان محلی‌خوان و از اعضای تئاتر هرات گفت:

” من هنرم را از همین خانواده یاد گرفتم. هنرمند خیلی خوبی بود. قدرش را ندانستند و از دنیا رفت”

از محمود خوشنواز دو پسر و سه دختر بازمانده و هر دو پسرش در کار نوازندگی دست دارند اما آوازخوان نیستند.

پیکر محمود خوشنواز در میان جمع نسبتا کوچکی از هنرمندان و اعضای خانواده‌اش در جنوبغرب شهر هرات در کنار آرامگاه معروف به سلطان آغا به خاک سپرده شد.

خانواده‌اش گفته مراسم فاتحه‌خوانی را به خاطر محدودیت بر رفت و آمد ناشی از شیوع کرونا برگزار نمی‌کنند.

آریا رئوفیان، رئیس اطلاعات و فرهنگ هرات به بی‌بی‌سی گفت که آقای خوشنواز روایتی پردرد از یک نسل محروم است که به گفته او “در اثر رایج شدن سبک‌های مدرن موسیقی” در افغانستان به فراموشی سپرده می‌شود.

آقای رئوفیان گفت: “استاد محمود خوشنواز شهرت و محبوبیتش از مرزهای افغانستان فراتر رفت و در نیم قرن فعالیت هنری توانست تاریخ درخشانی از خود به جا بگذارد. او از معدود هنرمندان کشور است که دو آهنگ او در موزیم(موزه) ملی افغانستان نگهداری می‌شود.”

به دلیل نبود ساختارهای منظم برای تولید و عرضه محصولات هنری، هنر در افغانستان و مخصوصا در چند دهه اخیر هرگز شغل پردرآمدی نبوده است. خیلی از هنرمندان مجبور بوده‌اند برای امرار معاش به کار های دیگر روی بیاورند و تنها در اوقات فراغت و آن هم اگر حوصله و حال و هوایی باقی مانده بود به کار هنری بپردازند.

برخی از هنرمندان از جمله محمود خوشنواز اما با وجود دچار بودن به فقر شدید تا واپسین ماه‌ها و سال‌های حیات که توان فیزیکی کار کردن را داشته‌اند از هنر دلزده نشدند و به راه شان ادامه دادند.