ناحیه اول شهر هرات

نیم نگاهی به ناحیه اول شهر هرات

براساس تحقیقات میدانی همکاران فرهنگسرای دوربین

——————————————————————–

ناحیه اول شهر هرات از لحاظ موقعیت جغرافیایی  شهری در مرکز شهر هرات قرار دارد. محدوده‌ ی تقریبی ناحیه اول شهر هرات از این قرار است که این ناحیه از شمال به شاهراه هرات- تورغندی

( خیابان رودکی ) محدود می‌شود. از جنوب به خیابان خواجه علی موفق می‌رسد، از شرق در محدوده‌ ی چهار راهی مستوفیت و خیابان فامیلی های قل اردوی سابقه ، پارک تفریحی تخت سفر و باغ ملت قرار دارد و در نهایت از غرب به خیابان باغ آزادی محدود می‌شود.

خیابان نوایی ( سی متره سابقه ) از خیابان های مرکزی و پر رفت و آمد این ناحیه محسوب می گردد.

قدیمی ترین محلات بود و باش شهر هرات از جمله دولت خانه، باغمراد و بیت الامان در همین ناحیه موقعیت دارند که متاسفانه امروزه اکثریت خانه ها و باغات قدیمی این محلات، تخریب و با مصالح ساختمانی جدید، از نو ساخته شده اند.

از جانب دیگر به دلیل وجود ادارات مهم دولتی، نهاد های فرهنگی، شفاخانه حوزه وی و دیگر شفاخانه های خصوصی، پوهنتون دولتی، پوهنتون های خصوصی، کورس های آموزشی، محابس مردانه و زنانه و همچنین به دلیل جاده های مهم شهری همچون خیابان خواجه علی موفق، خیابان گوهر شاد ( فامیلی های قل اردوی سابقه )، خیابان میر علی شیر نوایی ( سی متره سابقه ) و خیابان باغ آزادی که شمال با جنوب و شرق با غرب شهر هرات را با هم وصل می کنند، روزانه جمعیت زیادی در مربوطات این ناحیه در رفت و آمد اند که این امر موجب ایجاد ترافیک سنگین در قسمت های چهار راهی مستوفیت، چهار راهی معارف، چهار راهی آمریت، چهار راهی فرهنگ، چهار راهی محبس و چهار راهی کمیته ولایتی سابقه می‌شود.

جاذبه های دیدنی و تاریخی ناحیه اول

سالون نگارستان استاد کمال الدین بهزاد

سالون نگارستان بهزاد که در فهرست آثار ثبت شده وزارت اطلاعات و فرهنگ قرار دارد، در سال ۱۳۱۶ خورشیدی در زمان مرحوم غلام فاروق خان عثمان والی وقت هرات، به شکل آهن پوش با زیر بنایی به وسعت تقریبی ۱۰۰۰ متر مربع ، ساخته شد.
این سالون زیبا در جنوب ناحیه اول و متصل با پارک ملکیار در مرکزی ترین نقطه از شهر هرات و در انتهای شمال خیابان خواجه علی موفق، بین دو فلکه سید جمال الدین افغان ( مستوفیت سابقه ) و معارف قرار گرفته است.
ابتدا، این بناء به هدف برگزاری همایش های مردمی اعمار گردید، ولی خیلی زود به جایگاه مرکزی حکومت داری در هرات  بدل شده است و  هشت سال بعد – ۱۳۲۴ – در زمان عبدالله خان ملکیار والی وقت این ولایت، در ضلع جنوبی این سالون دو ساختمان بزرگ منحنی شکل سه طبقه یی و مشابه به هم که سبک معماری آن، آغوش باز حکومت داری را منعکس می سازد، با عالی ترین شیوه معماری آن زمان، اعمار گردیده است.
این سازه های جدید، با شکوه و به هم پیوسته، سالون بهزاد را چون نگینی درخشنده در بغل گرفته اند.

مرحوم استاد مشعل و شاگردانش در و دیوار های این سالون زیبا را  با ترسیم  مینیاتوری های زیبا و خطوط دلپذیر، به مرکز فرهنگی و هنری این شهر و دیار تبدیل کرده و بعد آن به نام خانه هرات

( مکتب هنری نگارستان هرات) مسمی شده است. تصاویر زیبایی که در گرداگرد سالون نگارستان بهزاد نقش بسته است، عبارت اند از: تمثال های خواجه عبدالله انصاری، مولانا عبدالرحمن جامی، امام فخر رازی امیرعلیشیرنوایی و عکس های استاد محمد علی عطار هروی ، استاد محمد سعید مشعل و محمد اسماعیل هروی شاعر منتقد و مشهور به اسماعیل سیاه.

1- مسجد، خانقاء  و حوض تاریخی بیت الامان

مسجد و حوض تاریخی بیت الامان به دوره ی تیموری تعلق دارد که در زمان شاهرخ میرزا، از فرمانروایان بااقتدار تیموریان هرات بنا شده است و خشت های پخته و چهار گوش نمای بیرونی این مسجد، زیبایی خاص به آن بخشیده است. همچنان در جوار این مسجد تاریخی، خانقاء یا چله خانه مولانا نورالدین عبدالرحمن جامی موجود می باشد که در حال حاضر به حیث کتابخانه از آن مورد استفاده قرار می گیرد.

این مسجد جامع، حوض و آب انبار در درون منطقه قدیمی بیت الامان جای گرفته است و چندین جاده فرعی واقع در خیانان نوایی، خیابان باغ آزادی و جاده محبس به این مسجد منتهی می شود.

در قدیم و در قریۀ بیت الامــــان، به عقب باغ سفید و باغ گلشن،باغی شاهانه و زیبای نیز بناء شده بود که در عصر ملوک کرت ساخته شده بود و بنام باغ بیت الاماره معروف بود.
این باغ همان طوری که از نامش پیدا است، مکان امرا و سلاطین گذشتۀ هرات باستانی بود که از حیث آبادی و زیبای باغی دیگر به شادابی و سرسبزی آن وجود نداشت.
در حمله مغول این باغ آسیبی فراوانی دید، ولی شاه رخ میرزا آن را دوباره مورد توجه قرار داد و به وسعت و زیبای آن افزود و نامش بیت الامان یعنی خانۀ امن و آسایش گذاشت.
محافل و مجالس سرور و خوشی و عیار و جشن های ملی و مذهبی در این باغ برگذار می گردید. در زلزله سال 765هـــ که به هرات واقع شد،قسمت های زیادی از  اعمارات این باغ غنیمت خساره مند و قسماً منهدم شد. 

گفتنی است، مسجد همراه با  حوض و آب انبار تاریخی بیت الامان در سال 1396 توسط مدیریت عمومی حفظ و ترمیم آبدات تاریخی ولایت هرات دوباره ترمیم و مرمت گردید.

2- مسجد و حوض تاریخی باغمراد

باغمراد جزء محلات قدیمی شهر هرات محسوب و تا اواخر دهه هفتاد خورشیدی دارای کوه باغ های کم عرض و دالان های طویل بود. تنها جاده 12 متره باغمراد از شرق خیابان نوایی شروع و تا مسجد و حوض قدیمی باغ مراد امتداد دارد که در اواخر دهه پنجاه کشیده شده است. از آن قسمت جاده های فرعی به سمت خیابان فامیلی های قل اردو، جاده محبس و داخل باغمراد امتداد دارد.

بسیاری از مناطق باغمراد تا اوایل دهه هفتاد خورشیدی، اراضی زراعتی بود. امروز در دو طرف کوچه های فرعی این منطقه ساختمان های سمنتی بلند منزل دو تا شش طبقه اعمار شده است.
در حال حاضر به جز مسجد، حوض و آب انبار این منطقه، نشانه های دیگری از تعمیرات قدیمه نیست. مسجد جامع  باغمراد یکی از مساجد قدیمه با قدامت چند صد ساله هرات است که همچنان پا برجاست و طی این سال تعمیراتی دوباره مطابق با معماری قدیمه در آن و حوض و آب انبار موجود در منطقه صورت گرفته است.

3- مسجد و حوض تاریخی دولتخانه:

در دو دهه اخیر تغییرات ناشی از ساخت و ساز های بیرویه موجب شده است، بسیاری از خانه ها و باغات قدیمه و باشکوه شهر هرات به کلی از میان برود و تغییرات ناشی از ساخت و سازها، فضای زیبا و قدیمی مناطقی چون دولتخانه  را از میان برده است.

امروزه محله قدیم دولتخانه که به زیستگاه شخصیت های برجسته ای چون مولانا عبدالرحمن جامی، دالان های عریض، باغات زیبا و قلعه چهار دیواری شده با دروازه تنومند چوبی اش معروف بود، به محل غیر پلانی و با چندین کوچه و پس کوچه های کم عرض بدل گشته  که ساختمان های چند طبقه اطراف این کوچه ها، جای اراضی سرسبز و باغ معروف و قدیمی آن را گرفته است.

مسجد و حوض تاریخی دولت خانه نیز همچنان در این محله پابرجاست.

4- زیارت خواجه علی موفق ( رح )

خواجه علی بن موفق بغدادی در سال ۲۶۵ هجری در هرات وفات نموده و مزارش در مناطق مرکزی شهر هرات روبروی ریاست اطلاعات و فرهنگ واقع شده‌ است. خواجه علی بن موفق بغدادی از مشایخ عراق و از هم صحبتان ذوالنون مصری بوده‌است. روایت است که وی هشتاد و چهار بار به خانه خدا رفته‌است.

روایت دیگری است که خواجه عبدالله انصاری هر گاه از کنار مرقد این شیخ می‌گذشت، به رسم احترام از اسب خود پیاده می‌شد.

مراکز آموزشی و دانشگاهی

علاوه بر وجود مکاتب متعدد دولتی همچون لیسه غیاث الدین غوری، لیسه گوهر شاد بیگم، لیسه زراعت، لیسه تخنیک، لیسه نخبگان، مدیریت سواد جیاتی و مکاتب موفق و رازی،  ناحیه اول دارای مکاتب خصوصی همچون لیسه افغان ترک، لیسه اقبال، لیسه کلمه، لیسه جهان روشان و مراکز آموزشی از قبیل: آکادمی کامرس، نانونت و تلاش بوده که از بار آموزشی بالای این ناحیه حکایت دارد.

ناگفته نماند، لیسه سلطان غوری که در این ناحیه واقع است، یکی از جمله مکاتب تاریخی شهر هرات بوده و در صدر همه مکاتب از بدو تأسیس تا کنون قرار داشته و تا کنون موقف خود را آن چنان حفظ کرده‌است. ساحه این لیسه در نخست ۶۳ جریب بوده که بعداً با اعمار تعمیرهای بیرونی حالا حدود ۴۰ جریب مساحت دارد . تعمیر اصلی این لیسه در سال 1316 شمسی اعمار شده است. همچنان کودکستان و دارالایتام بی بی سمیه که دارای آموزشگاه های حرفوی نیز می باشد، در ضلع شرقی خیابان نواحی موقعیت دارد.

تنها پوهنتون دولتی هرات اگرچه در ناحیه پنجم موقعیت دارد، اما بسیاری از مسیر هایی که به آن منتهی می شود، از ناحیه اول می گذرد. با این وجود دو پوهنتون خصوصی به نام های پوهنتون خواجه عبدالله انصاری و پوهنتون جامی  در همین ناحیه موقعیت دارند. همچنان انستیتوت متوسطه طبی دولتی هم در داخل شفاخانه حوزه وی و در همین ناحیه واقع است.

مراکز فرهنگی

باید گفت علاوه بر فرهنگسرای دوربین ( آرشیف مطبوعات چاپی حوزه غرب افغانستان )، و بنیاد فرهنگی شهید احمد شاه مسعود، چندین و چند کتابخانه در مکاتب و پوهنتون های موجود در این ناحیه فعالیت دارند که همه روزه مشغول ارایه خدمات به مراجعین خود می باشند.

۱- فرهنگسرای دوربین

فرهنگسرای دوربین در بهار سال ۱۳۹۱ خورشیدی در ضلع شرقی خیابان نوایی ( سی متره سابقه) فعالیت خود را آغاز کرد و در عرصه های مختلف فرهنگی و هنری از جمله موسیقی، ‌تیاتر،‌ نقاشی و برنامه های متنوع و مفرح دیگر برای اوقات فراغت علاقمندان، به ارایه خدمات پرداخته است.
فرهنگسرای دوربین به هدف ارایه فعالیت های فرهنگی و هنری برای اقشار مختلف جامعه راه اندازی شده و در حال حاضر برنامه های ذیل را در قالب امکاناتی که در اختیار دارد، برای علاقمندان راه اندازی نموده است:
۱- موزیم مطبوعات چاپی حوزه غرب کشور با صدها عنوان جلد نشریات و بیش از صد هزار سند تاریخی و نوشتاری کشور در یک فضای مناسب و در منزل سوم تعمیر فرهنگسرا، راه اندازی شده است.
۲-کتابخانه تخصصی مطبوعات چاپی حوزه غرب افغانستان از دیگر بخش های این فرهنگسرا است که بیش از ۳۵۰۰ عنوان جلد کتاب از مولفین ولایت هرات را در خود جای داده است و همه روزه بر روی علاقمندان به مطالعه باز می باشد.

۲- بنیاد فرهنگی شهید احمد شاه مسعود

بنیاد فرهنگی شیهید احمدشاه مسعود در شمال خیابان خواجه علی موفق (رح) و در چهار راهی معارف واق است. تعمیر این بنیاد در زمینی که پیش از این مربوط لیسه سلطان غیاث الدین غوری بوده است، در زمان ولایت امیر محمد اسماعیل-1381-  در سه طبقه اعمار شد.

صنوف آموزشی، کتابخانه و سالون برگزاری همایش ها از قسمت های مختلف این تعمیر است. بنیاد شهید احمد شاه مسعود همه ساله در برگزاری مناسبت های ملی از جمله سالروز شهادت احمد شاه مسعد و هفته شهید، سالروز 24 حوت هرات، سالروزی پیروزی مجاهدین و فتح هرات و… با برگزاری محافل و نمایشگاه های فرهنگی و هنری سهم فعالی بر عهده دارد.

ظرفیت های موجود برای برگزاری برنامه های فرهنگی

۱- سالون مولانا جلال الدین محمد بلخی

سالون بزرگ و دو هزار نفری مولانا جلال الدین محمد بلخی، سالون همایش های شاه امان الله غازی، سالون همایش های ابو علی سینای بلخی، سالون نگارستان بهزاد و سالون چند منظوره هوتل ارگ، مراکز مناسبی برای برگزاری همایش ها، سیمینار ها و برنامه های فرهنگی و آموزشی هستند.

۲- تالار شاه امان الله غازی

۳- تالار همایش های لیسه نخبگان

۴- تالار همایش های لیسه سلطان غیاث الدین غوری

۵- تالار همایش های لیسه افغان ترک

۶- سالون چند منظوره هوتل ارگ

۷- سالون همایش های صحت عامه در جاده محبس

مراکز تفریحی

ناحیه اول شهر هرات اگرچه دارای فضای سبز و پارک های تفریحی دولتی به جز ساحه کوجک نهال شانی شده مجتمع اداری ولایت و محدوده تعمیرات فامیلی های قل اردوی سابق  نیست، اما باغسرای آسمان یکی از مجلل ترین پارک های تفریحی و رستورانتی شهر هرات است که در همین ناحیه موقعیت دارد و از جانب سکتور خصوصی اداره می شود.

باغسرای آسمان مکانی مناسب برای گذراندن اوقات فراغت و صرف نوشیدنی های سرد و گرم و خوردن غذا های متنوع رستورانتی است.

این باغسرا  که محل برگزاری مراسم های عروسی، شیرینی خوری و دیگر محافل شهروندان است، در ساحه دولت خانه و پشت ریاست تنظیم آب قرار دارد. این پاباغسرا قریب 10000مترمربع مساحت دارد که شامل تالار عروسی، رستورانت، شهر بازی برای اطفال، آبشار، فضای سبز و آلاجیق های چوبی نیز است. این باغسر که در گذشته اراضی زراعتی بوده، هم‌اکنون به باغسرایی زیبا و باشکوه تبدیل شده است.

از امکانات دیگر این باغسرا می‌توان به پارکینک وسیع وسایط اشاره کرد.

سونا ها:

در کنار دیگر مراکز تفریحی، سه سونای نظری، موح های آبی و ارغوان هم در همین ناحیه موقعیت دارند که زمینه تفریحات آبی را برای شهروندان فراهم نموده اند. در این اواخر چندین کلوپ سنوکر و بیلیارد نیز در نقاط مختلف آن راه اندازی گردیده که محلی برای حضور جمعی از جوانان و علاقمندان به این بازی ها شده است.

۱- سونای نظری

سونای نظری به عنوان اولین سونا و مرکز تفریحی آبی در ولایت هرات بوده که در شمال خیابان خواجه علی موفق و مقابل ریاست زراعت و آبیاری واقع است. این سونا طبیقه زیر زمین یک مجتمع مسکونی را به خود اختصاص داده است.

۲- سونای موج های آبی

موج های آبی سنایی مدرن همرا با امکانات تفریحی برای اطفال و بزرگ سالان بوده که این امکانات عبارت از لخشک های خورد و کلانی است که به حوض های مخصوص منتهی می گردد. سونای موج های آبی در چهارراهی آمریت به سمت خیابان نواحی و در سمت غرب جاده واقع است.

۳- سونای ارغوان

استخر سونا VIP ارغوان یکی از سونا های جدید التاسیس در ولایت هرات می باشد که در ضلع غربی خیابان قل اردوی سابقه بالاتر از جوی انجیل موقعیت دارد. این سونا در چهار طبقه علاوه بر حوض آب بازی، سونا های گرم و خشک، سونای نمک، فضا های تفریحی سنوکر و بیلیارد، دارای ریستورانت غذا های سرد و گرم بوده و این خدمات را بطور شبانه روز ارایه می دارد.

هوتل ها

مجلل ترین و بزرگترین هوتل های شهر هرات در ناحیه اول موقعیت دارند.

هوتل نظری در جنوب این ناحیه و در کنار خیابان خواجه علی موفق موقعیت دارد و در هفت طبقه اعمار شده است. این هوتل دارای اتاق ها و سویت های نسبتاً بزرگ و زیبایی برای اقامت مهمانان داخلی و خارجی در تمامی فصول سال می باشد.

یکی دیگر از هوتل های باشکوه این ناحیه، هوتل بین المللی ارگ است که در شمال این ناحیه موقعیت دارد. هوتل ارگ در کنار اتاق ها و سویت های مجلل، چندین سالون همایش و پذیرایی از مهمانان دارد و یکی از تالار های آن به شکل استندرد برای برگزاری سیمینار ها، اجرای تیاتر و نمایش فیلم ساخته شده است و تا حدی جای خالی سالون تیاتر و سینما را در هرات پر کرده می تواند.

این هوتل دارای فضای سبز نسبتاً بزرگ و زیبایی نیز می باشد که در آن آلاجیق های چوبی برای پذیرایی از مهمانان در نظر گرفته شده است.

تالار ها

در ناحیه اول سه تالار مجلل برای برگزاری مراسم های عروسی، شیرینی خوری و دیگر محافل ساکنان این شهر و دیار وجود دارد.

تالار باغسرای آسمان که در اوایل سال 1397 خورشیدی تاسیس شده است، از مجلل ترین تالار های شهر هرات می باشد که در میان باغسرای آسمان موقعیت دارد.

تالار خیام نیز از دیگر تالار های باشکوه این ناحیه می باشد که با سالون تازه اعمار شده الگانسش، در ضلع شرقی خیابان نوایی ( سی متره سابقه ) واقع شده است. سومین تالار هم، تالار پذیذائی شاهی می باشد که در جاده محبس واقع است.

مراکز ورزشی

در ناحیه اول شهر هرات صرفاً چند میدان ورزشی سر باز آنهم در درون مکاتب دولتی وجود دارد که مهم ترین آن میدان فوتل لیسه سلطان غیاث الدین غوزی و میدان والیبال و بسکتبال لیسه زراعت می باشد.

در کنار آن در این اواخر چند جمنازیوم سرپوشیده ورزشی برای انجام بازی های فوتسال، والیبال و بسکتبال از طرف بخش خصوصی اعمار شده است که عبار اند از: جمنازیوم آزادی در نوایی 3، جمنازیوم 101 در شرق باغ آزادی، جمنازیوم فراهی در خیابان بن سینا ( محبس سابقه)

علاوه بر این میادین ورزشی، چندین کلپ ورزشی کوچک و بزرگ در رشته های پرورش اندام و ورزش های رزمی وجود دارد که از جمله می توان به کلپ های…. اشاره نمود.

مراکز صحی ناحیه اول

در ناحیه اول شهر هرات امکانات صحی و درمانی خوبی به صورت تخصصی فراهم است. از جمله مراکزی  دولتی که در این زمینه خدمات می‌دهند، می‌توان به شفاخانه  650 بستر حوزه وی با بخش های عاجل، داخله، صحت روانی، سوختگی، قلبی و جراحی اشاره کرد. همچنان در کنار آن چندین شفاخانه خصوصی نیز  از قبیل: شفاخانه تخصصی افغان آریا، شفاخانه تخصصی هیواد، شفاخانه تخصصی مغز و اعصاب، شفاخانه توانا شفاخانه… موقعیت دارند. مرکز صحی صلیب سرخ نیز از بیش از دو دهه بدینسو در زمینه ساخت عضلات مصنوعی به معلولان جنگی، فعالیت می نماید.

مراکز تجارتی ناحیه اول

مرکز تجارتی بانوان واقع در شرق خیابان نوایی ( سی متره سابقه )- جوار کودکستان بی بی سمیه

مراکز فروش کفش مردانه با برنده های معتبر جهانی وافع در شمال شرقی چوک فرهنگ ( سینمای سابقه )

نظری سنتر مرکز فروش پوشاک و لباس های مردانه، زنانه و طفلانه واقع در شمال حیابان خواجه علی موفق

سادات سنتر در شمال چهار راهی آمریت

گذر های ناحیه اول:

ناحیه اول داری هفت گذر جداگانه می باشد که از این قرار اند:

1- گذر بیت الامان

2- گذر باغمراد

3- گذر دولتخانه

4- گذره سی متره

5- گذر خواجه مراد بخش

6- گذر مسجد سفید

7- گذر مسجد حضر ابوبکر صدیق ( رض ) یا مروی ها

اماکن تاریخی و دیدنی که اکنون نمی توان دید

در ناحیه اول که قدیمی ترین محلات مسکونی شهر هرات وجود داشته است، آبده ها و باغات معروف و تاریخی زیادی در خود شاهد بوده که متاسفانه در حال حاضر جز نامی از آنها، دیگر اثری باقی نمانده است. هرچند که حفظ و نگهداشت نام های آنها نیز خالی از ارزش نخواهد بود.

باغات معروف این منطقه عبارت بودند از:

باغ گلشن

باغ سپید

باغ بیت العماره ( بیت الامان )

باغ مراد

باغ دولتخانه

در همین رابطه:

• ناحیه دوم شهر هرات
• ناحیه سوم شهر هرات
• ناحیه چهارم شهر  هرات
• ناحیه پنجم شهر  هرات
• ناحیه ششم شهر  هرات
• ناحیه هفتم شهر  هرات
• ناحیه هشتم شهر  هرات
• ناحیه نهم شهر  هرات
• ناحیه دهم شهر  هرات
• ناحیه یازدهم شهر  هرات
• ناحیه دوازدهم شهر  هرات
• ناحیه سیزدهم شهر  هرات
• ناحیه چهاردهم شهر  هرات
• ناحیه پانزدهم شهر  هرات

نوت: استفاده از مطالب این سایت با ذکر منبع، بلا مانع است.