ناحیه دوم شهر هرات

نیم نگاهی به ناحیه دوم شهر هرات

این ناحیه از شمال به خیابان شهر نو حد فاصل با ناحیه پنجم، از جنوب به رود خانه کار آباد،  از شرق به جاده قوماندانی حد فاصل ناحیه سوم شهری و از غرب با جاده زرگر ها و بازار قندهار حد فاصل با حیه هفتم و چهاردهم شهری محدود می شود.
ناحیه دوم شهر هرات که در مرکز شهر واقع شده است، بیشترین مناطق و نواحی قدیمی شهر هرات را احاطه می کند و در حال حاضر از مراکز مهم تجارتی این شهر و دیار محسوب می گردد. خیابان های پر رفت و آمد این منطقه که از جانب شرق به سمت غرب امتداد می یابد، این ناحیه را به چهار بخش جداگانه تقسیم نموده است  و شامل محله‌های زرنگار، چهار باغ، کوچه زال خان، کوچه ذغالی ها، بازارچه قندهاری ها،کوچه خواجه عبدل مصر،  محله مهمند ها، کارته و…است.

معروف ترین و پر رونق ترین بازار های شهر هرات از جمله بازار زرگر ها، بازار لیلامی ها، بازار  جاده جنوبی مسجد جامع بزرگ شهر، بازار میوه فروشی درب قندار و بازار مواد ارتزاقی درب خوش. در همین ناحیه موقعیت دارند.

قسمت اعظم مناطق قدیمی  این ناحیه طی سال های اخیر در اثر ساخت و ساز  های غیر معیاری به صورت شتابان از بین رفته و تنها بعضی قسمت‌های قدیمی این ناحیه که شامل حوض ها، مساجد، تیمچه ها و کارونسرا ها و خانه های قدیمه می شود، باقی مانده است.

حوض چهار سوق، تیمچه مختارزاده ها و… از جمله ابنیه های تاریخی ناحیه دوم هستند که سیمای تاریخی منطقه را شکل می‌دهند.

جاذبه های تاریخی و دیدنی ناحیه دوم

مسجد جامع بزرگ شهر هرات

مسجد جامع بزرگ شهر هرات پنجمین مسجد جامع بزرگ در جهان است که به نام «مسجد آبی» شهرت فراوانی داشته و این بنای با ارزش بیش از 1400 سال قدمت دارد.

مسجد جامع بزرگ شهر هرات در زمینی به مساحت 46760 متر مربع تاسیس شده که مشتمل بر 460 گنبد، 130رواق، 444 فیل پایه، 12 گلدسته، 4 ایوان، 4 دروازه، 4 کتیبه بزرگ مزین با آیاتی قرآنی، اشعار عرفانی عرفا و شاعران بزرگ، 3 سرای چه، یک منبر سنگی، کتابخانه (شامل 4 هزار جلد کتاب) و وضوخانه می‌باشد که در زیباترین محل شهرقدیم هرات تاسیس شده و در یک زمان گنجایش بیش از 100 هزار نمازگزار را دارد.

گلدسته‌های مسجد که برای رساندن صدای اذان ساخته شده، بین17 تا 36 متر ارتفاع و 7 تا 10 متر قطر دارد، راس هر کدام دارای 8 رواق بوده که بامشان با کاشی فیروزه‌ای تزئین یافته است.

مسجد جامع بزرگ شهر هرات پنجمین مسجد جامع بزرگ در جهان است که به نام «مسجد آبی» شهرت فراوانی داشته و این بنای با ارزش خشت و گل، بیش از 1400 سال قدمت دارد. کاشی‌هایی که در این مسجد دیده می‌شود خود هنر کاشی سازی و یادگاری از دوره تیموری‌ها از قبیل کاشی هفت رنگی و کاشی معرق است.

خیابان شمالی چوک گلها، جاده لیلمی ها در شرق خیابان زرگر ها، جاده جنوبی مسجد جامع در شمال خیابان زرگ ها و خیابان چهار باغ در غرب قوماندانی امنیه هرات، به این مسجد جامع ختم می شوند.

حوض چهار سوق

حوض تاریخی چهار سوق در قلب شهر هرات که به عنوان بزرگترین حوض تاریخی آسیا لقب گرفته از جاذبه‌های مهم افغانستان به شمار می‌رود.

این حوض یکی از نمونه‌های بارز هنر معماری مکتب هرات بوده و بزرگترین حوض تاریخی آسیا است که صدها سال از عمر آن می‌گذرد و  توسط «حسن خان شاملو» در سال 1045 هجری قمری ساخته شد.

حسن خان شاملو یکی از جمله شعرا و خطاطان شهر هرات بود که به عمران هرات توجه شایانی داشت و در سال 1054 خورشیدی در این شهر چشم از جهان فرو بست.

صحن این حوض 400 متر مربع بوده که گنجایش 2400 متر مکعب آب را دارا است. ارتفاع حوض به 17 متر می‌رسد و قطر گنبد آن 20 متر است،

حوض چهار سوق معروفترین و بزرگترین حوض هرات است که در وسط شهر کهنه و در گوشۀ شمال غرب ناحیۀ دوم (محلۀ خواجه عبدالله مصری) موقعیت دارد و از طرف غرب به بازار قندهار و از جانب شرق به تیمچۀ (بازار سرپوشیده) حاجی موسی و از سمت شمال به بازار مس گر ها محاط است.

در همین حال حوض های تاریخی دیگری نیز در ناحیه دوم شهر هرات وجود دارد که میتوان به حوض گدام، حوض مسجد سلطان سید احمد کبیر، حوض برده، حوض پهلوان، حوض چهار باغ، حوض هوشمند خان در محله معروفی قطبیچاق و حوض ذوالفقار خان در محلۀ خواجه عبدالله مصری اشاره داشت.

( تیمچه ) بازارچه سید محمد قناد

کاروانسرای زرد

گدام ها

مجموعه ساختمان های تاریخی گدام های هرات، به عنوان یکی از میراث های فرهنگی این ولایت به شمار می آید که در ناحیه دوم شهر هرات واقع است.این گدام ها تا نزدیک به یکصد سال قبل مرکز امور اداری و سیاسی ولایت هرات بوده است.خوشبختانه ساختمان های گدام هرات بدون کدام آسیب جدی همچنان سراپا ایستاده است .

کار ترمیم و مرمت ساختمان های گدام ها با معیارات یونسکو و مقررات آبدات تاریخی با دستور مقام ریاست جمهوری کشور از اواسط سال 1397 خورشیدی روی دست گرفته شد و در صورت باز سازی میتوان از آن به عنوان موزیم و یا محل برگزاری نمایشگاه های فرهنگی و هنری و یا هم مرکزتجارتی و سیاحتی استفاده کرد.

مسجد

مراکز آموزشی و دانشگاهی

لیسه دخترانه ملکه جلالی

مدرسه علمیه صادقیه

مراکز فرهنگی

مسجد جامع بزرگ شهر

مدرسه علمیه صادقیه

مراکز تفریحی

پارک شمیره

پارک مسجد جامع بزرگ شهر

هوتل ها

تالار ها:

خوشبختی

الماس

مراکز ورزشی

مراکز صحی

شفاخانه تخصصی کیمیا

شفاخانه تخصصی افغان آریا

آبده های معروف و تاریخی ویران شده ناحیه دوم شهر هرات

چهار باغ

چهار باغ هرات در دل شهر قدیم و در غرب مسجد جامع بزرگ شهر به عنوان یکی از جلوه های باشکوه و دیدنی خودنمایی می کرد.. باغی که در کنار نهال های بیشمار و طبیعت سبز موجود در آن، مجموعه ای از ساختمان های زیبا از جمله خانه زرنگار را نیز در خود جای داده و جلوه ای خاصی به شهر قدیم هرات بخشیده بود.
این باغ  بصورت مجموعه ای از عمارت های باشکوه یک تا دو منزله در زمان وزیر یارمحمد خان الکوزی – ۱۲۵۰ در آمده بود که با فضای زیبا و چشم نواز و بناهای شکوهمند خشتی، تمامی ادارات دولتی را در خود جای داده و بیش از شش دهه، روز های خوشی را برای حاکمان وقت، مهمانان رسمی، ماموران حکومتی و مراجعین به دربار حکومتی رقم زده بود.
قرارگیری چهار باغ  در مرکز شهر قدیم  و همجواری اش با مسجد جامع بزرگ شهر و قعله تاریخی تاریخی اختیارالدین  می توانست، دلیل قابل قبولی در نزد وزیر یار محمد خان الکوزی  جهت ساخت تشکیلات حکومتی در آن باشد.
یکی از دروازه های ورودی چهار باغ ، در جنوب شرقی قلعه اختیار الدین و در بخش پر ازدحام پایحصار هرات واقع بود. چهار باغ از شمال با پایحصار و قلعه اختیار الدین، از شرق با مسجد جامع بزرگ شهر، از غرب با بازار ملک و مسجد سعدیه و از جنوب با چهار سوق و حوض بزرگ شهر قدیم  همسایگی داشت.

کوچه چهار باغ از جنوب شرقی پایحصار و قلعه اختیار الدین  – ارگ آن وقت هرات- و اقامت گاه سپه سالار قومندان عسکری ولایت شروع می شد، پس از عبور از عمارت داگ خانه ( پسته خانه و تلیفونخانه ) و گذشتن از چند پیچ و خم دیگر، به مسجد و مزار حضرت سلطان سید احمد کبیر (رح)  می رسید و بعد از عبور از مسجد، عمارت های جداگانه کوته والی (قوماندانی)  و توقیف خانه در شمال کوچه واقع بود . دروازه ورودی چهار باغ نیز در میان دالان های جنوبی آن  قرار داشت و البته این کوچه تا دروازه های شمالی مسجد جامع بزرگ شهر هرات امتداد می یافت.

متاسفانه پس از توسعه شهر جدید هرات به سمت اراضی شمال شرق و انتقال ادارات حکومتی به عمارت های نوساخت در اطراف خیابان خواجه علی موفق و تطبیق پلان جاده سازی در شهر قدیم -۱۳۱۴ ش-، از این باغ خوش منظر و فرح آور هم مانند بسیاری از آثار باستانی این شهر و دیار، چیزی باقی نماند و دارالحکومه و سراچه زرنگار آن همراه با دیگر عمارات موجود در چهار باغ، به کلی از میان رفتند.

برج و باره های شهر قدیم

تقریباً نیمی از دیوار شهر قدیم به قطر 25 متر و بلندای تخمینی سی متر همراه با برج های مرتفع آن که به عنوان آبده های تاریخی در محدوده ی ناحیه دوم شهر هرات واقع بوده اند، از میان رفته و اینک نشانه های بسیار اندکی از آنها باقی مانده است.

باره های ھرات یا ھمان دیواھای شھر قدیم، دارای قدامت بیش از ٢٠٠٠ ساله استند. این آثار تاریخی اکثراً طی این سالها از شهروندانی که در کنار این آبده های تاریخی زندگی دارند، با استفاده از موقعیت زمین خود،  تخریب شده اند.

حتی از چهار برج معروف شهر قدیم که نسب به چهل و پنج برج دیگر اطراف شهر، از اهمیت بیشتری برخوردار بودند،  دو برج آن به نام های برج شاه کرم ( ریاست آب رسانی فعلی )  بیک  و برج قر لغ معروف به برج خواجه عبدل مصری در همین ناحیه دوم بناء قرار داشتند و در هر یک از آن ها توبی بزرگ جای داشت و متاسفانه از این همه شکوه و عظمت، امروزه نشانی بر جای ننمانده است.

بازار های سرپوشیده

در چهارسوق هرات، چندین سرای و یا بازار سرپوشیده وجود داشت که اهمیت زیادی در اقتصاد سنتی شهر هرات داشتند.

در همین رابطه:

• ناحیه اول شهر هرات
• ناحیه سوم شهر هرات
• ناحیه چهارم شهر  هرات
• ناحیه پنجم شهر  هرات
• ناحیه ششم شهر  هرات
• ناحیه هفتم شهر  هرات
• ناحیه هشتم شهر  هرات
• ناحیه نهم شهر  هرات
• ناحیه دهم شهر  هرات
• ناحیه یازدهم شهر  هرات
• ناحیه دوازدهم شهر  هرات
• ناحیه سیزدهم شهر  هرات
• ناحیه چهاردهم شهر  هرات
• ناحیه پانزدهم شهر  هرات

نوت: استفاده از مطالب این سایت با ذکر منبع، بلا مانع است.