اوبه

اوبه؛ سرزمین کاج‌های بلند با چشمه‌های آب گرم و معدنی

تا نگویم باغ جنت “اوبه” است
زانکه از صد باغ جنت او بِه است
نیست چون “اوبه” سمرقند ارز لطف
بهترینِ میوه‌های او بِه است

بوی بهار که می‌آید، ذهن ما پُر می‌شود از تصویر زلال یک درۂ مخملی قشنگ با آلاله‌های سرخ‌فام که زیبایی فیروزکوه و سیاه‌کوه سر به فلک کشیده را دو چندان می‌سازد و این زیبایی پا می‌کشد و آهسته می‌آید به دیاری که نام‌اش با فرهنگ این سرزمین گره خورده است، و بهار سایه می‌گسترد بر سر دیار اوبه.
اوبه، شهر و دیاری که همه فصل‌هایش زیباست و خرمی و طراوت بهاری‌اش صد البته دیدنی‌تر.
ولسوالی (شهرستان) اوبه، یکی از مناطق بسیار قدیمی هرات است که در شرق هرات موقعیت دارد و تاریخ بنای اولیهٔ آن بعد از شهر فوشنج و قبل از شهر هرات می‌باشد. زیرا اولین قصبه‌ای که در هرات آباد شد، شهر فوشنج یا پوشنگ است و در آن زمان گروهی از رعایای طهمورث دیوبند از ظلم و تعدی او فرار و به غور جایگزین و از آنجا به محل “اوبه” منزل کردند و شهری عالی و عماراتی دلپذیر و بناهایی بلند و با شکوه ساختند و بعداً بواسطه نزاعی که در بین قوم بخاطر شومی یک دختر پیدا شد، عده‌ای از اوبه فرار و به محل گواشان هرات جای گرفتند و در نتیجه شهر هرات را آباد نمودند.
همچنان قول دیگر مؤرخان بر این است، ولسوالی اوبه در زمان سلطان سکندر مقدونی در سال 330 پیش از میلاد ترمیم و بنام اوبه مسمی گردید. سلطان سکندر در دو منطقه اقامت داشته که یک اقامتگاه در شهر امروزه هرات، و دیگری در ولسوالی اوبه بوده است. سلطان یکی از درباریان خویش را به ولسوالی امروزه اوبه، چون اوبه نهایت سرسبز و آب و هوای خوبی داشته، می‌فرستد و دربرگشت از نفر اعزامی خود پرسان می‌نماید که این بِه، یا آن بِه؟ در جوابش گفت: او بِه، به‌همین دلیل بنام اوبه مسمی گردید.
ولسوالی اوبه در ۹۶ کیلومتری شرق ولایت هرات واقع شده، مساحت این ولسوالی ۲۲۴۰ کیلومتر مربع، و ارتفاع مرکز آن از سطح بحر ۱۲۷۵ متر می‌باشد.
حدود اربعه اوبه: از طرف شمال به ولسوالی قادس ولایت بادغیس، از طرف جنوب‌شرق به ولسوالی فرسی، در کنج جنوب‌غربی به ولسوالی ادرسکن و از سمت غرب به ولسوالی‌های کروخ و پشتون‌زرغون محدود می‌شود.
این ولسوالی در حدود ۱۵۰۰۰۰ نفر جمعیت دارد و دارای ۲۵۰ قریه رسمی وغیر رسمی می‌باشد.
زبان اهالی اوبه فارسی (دری) و مذهب همگان حنیفی است. عده‌ای از اهالی اوبه به زبان پشتو نیز صحبت می‌کنند. مردم اوبه لهجهٔ قشنگی دارند و با واژگان اصیل فارسی صحبت می‌نمایند.
در منطقه اوبه تا سال‌های ۱۳۴۰ خورشیدی، سیک‌ها سکونت داشتند و اکثر شان حکیم‌جی و داکتر بودند. همچنان تا اوایل سال ۱۳۶۰ خورشیدی، اهل یهود در اوبه سکونت داشتند و در بازار اوبه، به شغل دکان‌داری مصروف بودند. همچنان قزاق‌ها تا سال ۱۳۷۰ خورشیدی در اوبه سکونت داشتند و سپس از اوبه، به شهر هرات و به کشور قزاقستان پناهنده شدند. اهل تشیع نیز تا چند سال پیش در این منطقه سکونت داشتند و امروزه به مرکز شهر هرات زندگی می‌کنند.
آب و هوای ولسوالی اوبه در فصول سال متفاوت است، در فصل بهار هوای گوارا و مناسب داشته، در فصل تابستان معتدل، در فصل خزان نیمه سرد و در فصل زمستان هوای نسبتاً سرد توأم با برف و باران و یخ‌بندان شدید و بادهای موسمی از طرف شرق به طرف غرب ادامه دارد و در فصل تابستان بادهای ۱۲۰ روزه از طرف شمال به طرف جنوب در حرکت بوده و گاهی اوقات باعث متضرر شدن حاصلات گندم و غیره نباتات می‌شود.
در این ولسوالی دو دریا جریان داشته که عبارت از رود خان‌کبگان و دریای هریرود، که این دریا ولسوالی اوبه را به دو بخش مساوی شمال دریا و جنوب دریا تقسیم نموده است.
اکثر اراضی این ولسوالی از دریای هریرود اَبیاری می‌گردد که از جمله سرسبزترین ولسوالی‌های هرات می‌باشد.
این ولسوالی دارای ۷۶۰۰۰ هزار جریب زمین آبی، دارای۸۷۴۲۰ هزار جریب للمی، و در حدود ۸۴۰۰ جریب باغ انگوری و باغ میوه موجود می‌باشد.
حاصلات این ولسوالی عبارتند از: گندم، برنج، جو، ماش، لوبی، نخود، کرابیه، زعفران، خربوزه، هنداونه، پیاز، کچالو، بادنجان رومی، بادنجان سیاه، بامیه و انواع سبزیجات می‌باشد.
شغل و پیشه این مردم ۸۵ فیصد دهقان و مالدار و ۱۵ فیصد اهل کسبه می‌باشند.
منبع درآمد مهم این مردم از نظر اقتصاد: جو، گندم، برنج، ماش، نخود، کرابیه، قروت، پشم، کُرک، جوز، کشته، خسته، کشمش، انگور و غیره میوه‌جات می‌باشد.
میوه‌جات مشهور اوبه در سطح هرات: عبارت‌اند از: انگورلعل و زرشک که از کیفیت عالی و خوب برخوردار است.
سیب فلوری، بیهی ده گل و تگاب ثور، انار فشفر، چهارمغز قریه هفت‌گله بسیار مشهور می‌باشد.

از مشهورترین دره‌های اوبه، می‌توان از دره‌های: چشمهٔ آب گرم اوبه، درهٔ تگاه سنی، درهٔ تگاه‌سور، درهٔ ماهیچ، درهٔ نیک، درهٔ تگاب‌یاری نام گرفت. همچنان از معروف‌ترین غار اوبه می‌توان از: غار هفت‌‌گله نام برد.
چشمه اوبه، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این منطقه به‌شمار می‌رود، اگرچه امروز ناامنی این تفریح‌گاه سرسبز را به ویرانه‌ای تبدیل نموده است. این چشمه در شمال اوبه، در درهٔ کوه دیواندر موقعیت دارد. در این چشمه ابتداء سلطان ابوسعید گورکانی یک اتاق تعمیر نمود. در عصر سلطان حسین بایقرا، اتاق بزرگتری و علاوه بر آن در پیرامون چشمه، باغی زیبا نیز احداث شد. در سال ۱۳۲۳ خورشیدی در این محل اتاق‌های بیشتر و بهتری برای حمام ساخته، و همچنان برای سهولت مسافران و گردشگران یک هوتل خوب و تعدادی کافه نیز ایجاد شد.

این ولسوالی دارای کوه‌های مرتفع به امتداد ۷۰ کیلومتر و ۳۰ کیلومتر عرض دارد که بنام سفیدکوه و سیاه‌کوه مسمی می‌باشند.
اشجار طبیعی که در این کوه‌ها یافت می‌شود عبارتند از: خنجک، کلپه، ارچه، چنار، زرشک، سیاه‌چو، انجیر و بید کوهی و غیره اشجار موجود می‌باشد و همچنان در سفیدکوه حیوانات وحشی دیده می‌شود، و در این کوه نباتات طبی از قبیل شیرین‌بویه یا مخ، زرشک، زیره سیاه، شیره کندل و سرش می‌باشد.
آب نوشیدنی این ولسوالی از چشمه‌ها، کاریزها، چاهای عمیق، نیمه عمیق و آب دریاها می‌باشد.
اولین مکتب در این ولسوالی، به سال ۱۳۱۷ خورشیدی در مرکز آن تأسیس شد، و هم‌اکنون در این ولسوالی به تعداد ۱۱ باب لیسه و به تعداد ۱۲ باب مکتب متوسطه موجود می‌باشد.
به تعداد ۱۷۲۳۱ شاگرد پسر و به تعداد ۱۶۳۶۲ شاگرد دختر که مجموعاً ۳۳۵۹۳ شاگرد می‌شود و به تعداد ۴۱۰ معلم مرد و به تعداد ۹۳ معلم زن و به تعداد ۷۱ معلم اجیر می‌باشد که در مجموع ۵۷۴ معلم برحال می‌شود.
یک باب کلینیک جامع در مرکز ولسوالی، یک باب در جنوب دریا، یک پسته صحی در قریه تگاب یاری و یک باب پسته صحی در جینوا موقیعت دارد که فعلاُ در مرکز جامع اوبه عملیات‌های جراحی از قبیل سیزارین، اپندیکس و غیره عملیات‌های جراحی صغیره صورت می‌گیرد.

شورای اجتماعی، شورای انکشافی، شورای علما و روحانیون، شورای زنان، شورای دفاع از مکتب، شورای صحی، انجمن زعفران کاران، انجمن باغ‌داران، انجمن مالداران، انجمن کسبه‌کاران، کوپراتیف، انجمن ادبی و غیره از جمله نهادهای اجتماعی اوبه می‌باشند.
شهر تاریخی اوبه در ازمنه قدیم قلعهٔ محکم و حصاربندی سخت و دارای یک فصیل و بروج متعدد و دو دروازهٔ آهنین داشته، یکی به جانب شمال که آن‌را دروازهٔ قندوران یا دروازهٔ عیدگاه می‌گفتند و دیگری به‌جانب جنوب گشوده می‌شد که آن‌را دروازهٔ هری‌رود می‌نامیدند.
در اوبه مسجد جامعی است که از قدیم بوده و اکنون بنای آن چندان قدیمی به‌نظر نمی‌رسد و ظاهراً بنای قدیمه مدروس شده و آن‌را دوباره برداشته و به همان خشت و آجر قدیمهٔ آن آباد نموده‌اند. در این مسجد جامع یک قطعه سنگ سیاه موجود است و این عبارت روی آن سنگ به خط توقیع نقش است و ظاهراً تاریخ بنای قدیمه آن ۸۳۲ قمری به خط توقیع‌نما حافظ اوبهی است.
در بین راه اوبه و ولسوالی چشت‌شریف در منطقهٔ سراپرده و ناب به کنار هریرود، خانه‌گک‌های کوچکی به چشم می‌خورد که در دل کوه کنده شده، و مردم به آن خانهٔ دیوان می‌گویند. این خانه‌ها شبیه خانه‌های غارمانند در کنار بت‌های بودا در ولایت بامیان در کمرگاه آن دیار می‌باشد. و در این خانه‌های غارمانند اوبه، راهبان بودایی عبادت می‌نمودند. زرتشتیان قدیم چون بودا را بیگانه می‌پنداشتند، واژهٔ دیوّ را به‌کار می‌بردند. این واژه تا هنوز از ذهن مردم پاک نگردیده است.
از دیگر آثار تاریخی اوبه، می‌توان از حوض خشتی نام برد که بنام حوض خشتی کوثر مسمی بوده است. روایت است که گوهرشاد بیگم خانم شاهرخ میرزا، بانی این حوض بوده، متأسفانه در سال ۱۳۸۰ خورشیدی این آبده زیبا ویران گردیده است.
از دیگر آبدات تاریخی اوبه در منطقه فُشفر می‌توان از مدرسه و مسجد جامع آن نام برد. و نیز مهمانخانهٔ گناباد اوبه یکی از زیباترین و کهن‌ترین آثار و آبدات تاریخی این دیار است. بنایی که از عصر تیموریان می‌باشد و اندکی از مجموعه بناهای متنوع آن دوران دور افتاده و گوشه مانده و هر روز بر ویرانی آن می‌افزاید. همچنان مسجد جامع بازار کهنه اوبه، خانقاه پیر اوبه در قسمت شرق اوبه، خانقاه آخندصاحب میر محمدحسن و … از دیگر آثار و آبدات تاریخی اوبه است.
سرزمین فرهنگی اوبه از گذشته‌های دور شهرت داشته و علمای بزرگی به این سرزمین نسبت داده‌اند. ابومنصور اوبهی متوفی (۴۰۳ قمری)، عبدالعزیز اوبهی ( متوفی ۴۲۸ قمری)، ابوعطاء اسماعیل بن محمد هروی اوبهی، جلال‌الدین اوبهی، مولانا کامی اوبهی، مولانا صبحی هاشمی اوبهی، درویش محمد اوبهی، حافظ اوبهی، مولانا شبلی اوبهی، حافظ سلطان‌علی اوبهی، میر ابوسعید اوبهی، خواجه ابوبکر فانی اوبهی، بهاءالدین قاصد اوبهی، میر عبدالغیاث اوبهی، آخندصاحب ملا سید عبدالباقی و … از شاعران، نویسندگان و علمای متبحر ولسوالی اوبه هستند. همچنان از نویسندگان و شاعران معاصر اوبه می‌توان از استاد صلاح‌الدین قاضی‌زاده، ملا فیض‌محمد مسکین، استاد شفیق‌جان اوبه‌تبار، استاد سید نعیم صارم، استاد نبی‌جان عندلیب، سید شراف‌الدین آخندزاده و … را نام برد.
اکنون غزلی از مولانا صبحی هاشمی اوبهی را زمزمه می‌کنیم که از کتاب مجالس‌النفایس امیر علی شیرنوایی نقل گردید:

ماه من! امشب به نور خویش این کاشانه را
ساز روشن، ورنه آتش می‌زنم این خانه را
ما و این معموره‌ی عشرتگه و سودای تو
گوشه‌ی ویرانه‌یی باید من و دیوانه را
زانچه پیش آمد مرا از آشنایی‌های تو
رحم می‌آید به حالم مردم بیگانه را
کی روم بهر تماشا کردن نرگس به باغ
من که از جان بنده‌ام آن نرگس مستانه را
شمع من، رویت چنین کز آتش می برفروخت
همچو صبحی می‌توانی سوخت صد پروانه را

از مزارات مشهور اوبه می‌توان از مزار خواجه محمد قلاوز نام برد که بالاسر چشمهٔ کویان واقع است. از دیگر مزارات تاریخی و قدیمی اوبه می‌توان از مزار خواجه محمد کامل نام گرفت که پدر ابراهیم امام و ابوالعباس سفاح نخستین خلیفه عباسی می‌باشد، یعنی ابراهیم امام و ابوالعباس سفاح هردو پسران محمد بن علی بن عبدالله بن عباس (رض) بوده‌اند. همچنان مزار میر ابوسعید اوبهی در دشت شمالی اوبه، مزار سلطان اویس و خواجه محمد قدسی در پایان‌محله اوبه، مزار میرحسن‌جان در بیرون دروازه قندوران، مزار خواجه شمس‌الدین مطهر فرزند حضرت شیخ احمد جامی نامقی در قطمیران یا پنج‌میران اوبه، مزار دختر حافظ شیرازی؟، مزار آخندزاده ملا محمدحسن اوبهی، مزار آخندزاده محی‌الدین اوبهی، مزار قاضی نیک‌محمد کشانی، مزار قاضی عبدالرحیم اوبهی، مزار مولانا محمد اکرام ندیم و … را نام گرفت.
خلاصه کلام این‌که: اوبه‌تبارها، مردمی خون گرم، میهمان‌نواز، متدین، سخت‌کوش، وطندوست و پاک‌اندیش اند. مردمی خوش جوش، با فرهنگ و در دوستی استوار و پابرجا هستند.
 

وُلُسوالی اوبه یکی از ولسوالی‌های سرسبز و زراعتی ولایت هرات است.ولسوالی اوبه در صد کیلومتری شهر هرات موقیعت دارد.
در ولسوالی اوبه چشمهٔ آب گرم و تفریح‌گاه‌های دیگری وجود دارد.در بهار بسیاری از مردم هرات برای تفریح ودیدن مناظر طبیعی به ولسوالی اوبه می‌روند. اوبه انگور بسیار خوبی دارد.ولسوالی اوبه یکی از پانزده ولسوالی هرات می‌باشد. اوبه ۱٬۲۷۷ متر بالاتر از سطح دریا واقع شده‌است.