مجله دوربین دانشنامه هرات، ادبی، فرهنگی، هنری و اجتماعی 
پشتون زرغون
پشتون‌زرغون (شافلان)؛ بیابانی سرسبز آرمیده در بین دیواندر و سیاه‌کوه
ولسوالی (شهرستان) پشتون‌زرغون (شافلان، شاقلان)، یکی از نوزده ولسوالی هرات باستان است. این منطقه از قصبات تاریخی و مشهور هرات بوده و در قلمرو هراترود قرار داشته‌است. اهالی بر این باور اند که در روزگاران کهن دو برادر در این سرزمین فرمانروایی می‌کردند که نام و کنیت یکی از آنان شافلان بوده، و این نام شاید از آن روزگاران کهن به ما رسیده باشد و حفظ آن در حقیقت به معنی حراست از تاریخ این دیار کهن است و شافلان نام تاریخی این دیار بوده و نمایندگی از هویت تاریخی و تمدنی آن می‌نماید.
هریرود از میان پشتون‌زرغون عبور کرده و از شرق به جانب غرب جریان دارد و این خطه را به دو حصة جنوبی و شمالی تقسیم نموده‌است. آب‌های حیات‌بخش این رود به پشتون‌زرغون طراوت و تازگی بخشیده و اراضی مزروعی آن‌را سیراب می‌سازد.
در سال 1320 خورشیدی نام اصلی شافلان توسط دولت وقت تغییر داده شد و عوض آن واژة پشتون‌زرغون به‌طور رسمی جایگزین گردید و در این مورد در قاموس جغرافیای افغانستان تذکر یافته که: «پشتون‌زرغون (شافلان) حکومت درجة دوم محلی مربوط مرکز ولایت هرات بوده، دارای آب و هوای مساعد و زمین حاصل‌خیز می‌باشد. در سابق حکومتی مذکور با مربوطات خود به‌نام (شافلان) یاد می‌شد، اما در سال 1320 خورشیدی اسم آن به پشتون‌زرغون تبدیل گردید».
وادی شاداب و سرسبز پشتون‌زرغون (شافلان) در بین دو سلسله کوه آرمیده، که در شمال آن کوه دیواندر و در جنوب شاخه‌ای از سیاه‌کوه امتداد دارد. در سلسله کوه‌های جنوبی و در شاخة شمالی دیواندر پشتون‌زرغون، دره‌های پر آب و علفی وجود دارد که مناظر طبیعی آن قابل دیدن است.
پشتون‌زرغون (شافلان) در 62 کیلومتری شرق شهر هرات قرار گرفته و در خط طول‌البلد شرقی 62 درجه و 41 دقیقه و خط عرض‌البلد شمالی 34 درجه و 14 دقیقه موقعیت دارد. ارتفاع مرکز آن از سطح بحر 1100 متر برآورده گردیده و مساحت پشتون‌زرغون 8750 کیلومتر مربع می‌باشد.
پشتون زرغون در سمت شمال کروخ، به جانب جنوب ادرسکن، به طرف شرق اوبه و به سوی غرب گذره واقع گردیده و مرکز حکومتی آن همان شافلان است که به‌طرف جنوب هریرود قرار گرفته است.
پشتون‌زرغون از مناطق پرنفوس هرات است. قرار احصائیه پشتون‌زرغون در سال1396 نفوس این ولسوالی به 170000 نفر می‌رسد.
یکی از ویژگی‌های پشتون‌زرغون این است که طوایف پشتوزبان با فرهنگ و تمدن هراتیان خراسانی تلفیق یافته و کشش‌ها و جاذبه‌های زندگی قبیله‌یی را به نفع زندگی ده‌نشینی از دست داده و در فرهنگ و تمدن هراتی ذوب شده‌اند. بدین اساس زبان فارسی (دری) به زبان اصلی و مادری شان تبدیل گردیده، به این زبان صحبت می‌کنند، تحصیل می‌کنند، می‌نویسند و می‌خوانند.
مذهب عمومی مردم پشتون‌زرغون حنفی است، همچنان تعدادی هم اهل تشیع نیز در قریة تحت‌رود زندگی می‌کنند. اهل تشیع پشتون‌زرغون، هزاره‌هایی‌اند که در دهة 1350 خورشیدی به این قریه سکنا گزیده‌اند. در قریه‌های مختلف پشتون‌زرغون اقوام متنوعی در کنارهم زندگی می‌کنند و در بین شان ازواج و خویشی و دارای رسم و رواج‌های کهنه و مشترک می‌باشند.
دهات و قصبات بزرگ پشتون‌زرغون بیشتر به جانب شمال موقعیت دارند و برای آب‌یاری آن از هریرود جوی‌های کلانی کشیده شده، و این نهرهای پارینه، پیشینة بس‌دراز دارند و نام آن‌ها در متون قرن چهارم هجری تذکر یافته‌است. پشتون‌زرغون دارای 270 دهکده و قصبه خرد و بزرگ
پشتون‌زرغون تا پیش از جنگ سیمای سنتی و قرون میانه‌یی خود را حفظ کرده‌بود. آسیاب‌های آبی، خراسگری‌ها، شالیخانه‌ها و کرشک‌های شیرة انگور از دوران کهن حکایت می‌نمود و در پهلوی آن آهنگری، پینه‌دوزی، قلعیگری، نعلبندی، دلاک‌ها و سوداگران دوره‌گرد تصویر مغشوش و رنگباختة خراسان قرون وسطی را در عصر علم و تکنولوژی به نمایش می‌گذاشتند.
بازار مرکزی پشتون‌زرغون در سمت جنوب رود‌هری واقع شده و قبل از جنگ در آن در حدود 100 دوکان موجود بوده، که اکنون به این ارقام اضافه گردیده‌است.
در سال 1317 خورشیدی اولین مکتب ابتدائیه در مرکز حکومتی پشتون‌زرغون تأسیس شد. در سال 1346 در آن فقط 331 شاگرد به فراگیری درس و تعلیم مشغول بودند. در همین سال مکتب فشکان به کار آغاز کرد که ظرفیت 115 متعلم را داشت.
طبق آمار ریاست معارف هرات در سال 1389 خورشیدی در این ولسوالی 2 مکتب لیسة پسرانه، یک لیسة دخترانه، 5 لیسة مختلط، 3 مکتب متوسطة دخترانه، 13 مکتب متوسطة مختلط و 15 مکتب ابتدائیة مختلط فعال بود. در این مکاتب 31555 شاگرد درس می‌خواندند که از آن جمله 18198 نفر پسر و 13357 نفر دختر بودند. همچنان در مدارس دینی این ولسوالی 419 شاگرد مرد مصروف فراگیری علوم دینی بودند.
در پشتون‌زرغون برخی قلعه‌های کهن و تاریخی مانند: قلعة شافلان، قلعة غوری‌های گلمیر، قلعة شاه‌آباد و قلعة سرکاری مارآباد (ماروا) موجود بوده که در حال حاضر رو به انهدام اند. در این قلعه‌های تاریخی می‌توان طرز ساختمان‌سازی سنتی دورة گذشته را مشاهده نمود.
از مزارات این منطقه می‌توان از مزار خواجه محمد سبز، مزار خواجه محمد غیبی‌جان و زیارت خسروجان نام گرفت.
نویسنده: حمیدالله کامگار
ولسوالی پشتون زرغون در 62 کیلومتری شهر هرات موقعیت داشته که حدود اربعه آن، از جانب غرب ولسوالی گذره و انجیل، سمت شرق آن ولسوالی اوبه و قسمتی از ولسوالی فرسی، طرف شمال آن را ولسوالی کرخ و جنوب آن را ولسوالی ادرسکن محدود کرده است. مساحت آن حدود 8750 کیلومتر مربع تخمین گردیده و دارای 240 قریه می باشد.حدود 80 فیصد مردم این ولسوالی به زراعت و مالداری مصروف اند؛ 90 فیصد زمین های زراعتی را آبی و تنها 10 فیصد آن بصورت للمی زرع میگردد.لازم به یاد آوریست اینکه، معدن آهن در این ولسوالی به اهمیت اقتصادی آن افزوده است.
اماکن تاریخی و تفریحی این ولسوالی عبارت از چشمه آب گرم، خواجه محمد سبز، خواجه محمد غیبی جان و زیارت خسرو جان می باشند.
