معرفی قلعه‌ اختیارالدین هرات
با سفر به شهر هرات باستان، قلعه ای بزرگ و باستانی توجه را به سمت خود جلب خواهد نمود. قلعه ای که به اسکندر مقدونی نسبت داده می شود و یک اثر باستانی بسیار ارزشمند به حساب می آید.قلعه‌ اختیارالدین که به قلعه اسکندر مقدونی یا ارگ هرات معروف است از باستانی‌ترین بنا‌های افغانستان می‌باشد. این مکان تاریخی بر اثر جنگ‌های داخلی و حوادث طبیعی چندین بار تخریب شده اما دوباره توسط شماری از نهادهای بخش باستانی بازسازی شده است.

این مکان تاریخی را اختیارالدین، فرمانده لشکریان ملک فخرالدین کرت در سال ۶۹۵ هجری قمری ترمیم کرد که پس از آن تا کنون به نام «قلعه اختیارالدین» یاد می‌شود. قلعه‌ی تاریخی اختیارالدین دارای دو بخش غربی و شرقی است که در قسمت شرقی آن حرم‌سرای شاهان و قلعه پایینی آن در سمت غربی قرارگاه نظامیان بوده است. مساحت این قصر تاریخی ۵هزار متر مربع بوده و دارای ۱۳ برج می‌باشد.

قلعه اختیارالدین درسال ۱۳۴۲ شمسی برای اولین بار توسط سازمان یونسکو بازسازی گردیده که با کودتای هفت ثور و آغاز جنگ، این قلعه تبدیل به مرکز نظامی تبدیل شد.پس از فروکش جنگ در افغانستان و ارتباط دوباره ولایت هرات با سازمان یونسکو در سال ۲۰۰٧ میلادی، این قلعه دوباره به کمک مالی ایالات متحده ترمیم گردید.

این قلعه با هزینه ۲٫۴ میلیون دالر آمریکایی از بودجه کشورهای آمریکا و آلمان بازسازی شد و در سال ۱۳۹۰ به‌گونه‌ی رسمی توسط مقام‌های حکومت افغانستان و نهادهای فوق گشایش یافت.قلعه اختیارالدین در سال‌های اخیر به عنوان محل موزه شهر هرات مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.

برج‌های این قلعه در زمان تیموریان با کاشی های تزیین شده و بقایای به‌جا مانده از آن نشان از وجود یک کتیبه عظیم دارد که به خط ثلث و بر روی بدنه قلعه کار شده بود. هنوز هم بر روی ۲ برج آن این تزیینات به چشم می‌خورد و در پایین برج کتیبه‌ای به خط کوفی سفید وجود دارد.

قدمت تاریخی

این بنا در عصر فرمانروایان اسپه در حدود هزار سال قبل از میلاد ساخته شده است. وقتی اسکندر مقدونی در ۳۳۱ قبل از میلاد به هرات حمله کرد با مقاومت مردم در این منطقه که به نام “حصار ارتا کوانا” یعنی مرکز آریانا معروف بود مواجه شد که پس از تصرف هرات دوباره آنرا اعمار کرد.

حصارهای اطراف این بنا توسط خشت پخته، سنگ و آهک ساخته شده است

این قطعه در محل قطبیچاق و محل بردرانی ها واقع است و در گذشته مرکز دفاعی مردم هرات بوده است. در عصر سلطان مسعود غزنوی به منظور جلوگیری از حملات ترک‌ها و سلجوقی‌ها، سپاه افغانی در آن مستقر می‌شد. این بنای تاریخی در اثر جنگ‌های که در افغانستان صورت گرفت ویران شد، اما پس از اشغال هرات توسط سلجوقی‌ها دوباره آباد شد.

این قلعه در سال ۵۷۱ هجری قمری مرکز دفاعی سلاطین غوری بود که در حمله تولی‌خان پسر چنگیز خان مغول ۱۲‌هزار نفر از مدافعین قلعه کشته شدند و قلعه به تصرف پسر چنگیز خان در آمد. اما بعد ها در قیام مردم هرات، این قلعه دوباره به تصرف مردم درآمد. با این حال، بر اثر خشم زیاد پسر چنگیز هرات به مدت ۶ ماه تحت محاصره قرار گرفته و به خرابه تبدیل شد. گفته می‌شود که از تمامی جمعیت این ولایت، تنها ۱۶ نفر زنده مانده بودند.

این مکان تاریخی در زمان که امیر تیمور گورکانی در ۷۸۵ هجری قمری هرات را تصرف کرد میان دیوار قلعه و دیواراصلی شهر فاصله ایجاد کرد که این بنا از تهدیدهای موجود محفوظ شود. بعد از آن شاهرخ میرزای تیموری در ۸۱۸ هجری قمری فرمان داد تا حصار را از خشت پخته، سنگ و آهک بنا کنند. او این بنا را به مرکز فرهنگی و نظامی‌اش تبدیل کرد.

این بنای تاریخی در شهر کهنه‌ی هرات موقعیت داردبا این وجود این بنای تاریخی از قدمت زیادی برخوردار است که از زمان بناشدن تا کنون چندین بار در دوره‌های مختلف تخریب و بازسازی شده است. با این وجود صد‌ها هنرمند بخش باستان افغان برای بازسازی این قلعه به شکل گذشته‌اش، کار کردند. بنیاد آغا خان که به کارهای فرهنگی علاقمند است، در بازسازی این بنای تاریخی نیز همکاری کرده است. ایالات متحده امریکا و آلمان هم‌چنان برای احیای مجدد این قلعه باستانی چهار میلیون دالر کمک کردند.

گنجینه ی ارزشمند

در درون این بنای تاریخی، موزیم ملی هرات قرار دارد که یکی از چهار موزیم ولایتی افغانستان است که به روی همگان باز می باشد. موزیم هنرهای اسلامی برلین که با انستیتوت باستان شناسی آلمان کار می‌کند، در تهیه آثار مصنوعی و نمایش آن همکاری کرده است. از جمله ۱۱۰۰ اثر تاریخی از هرات حدود ۲۵۰ آن در این بنای تاریخی به نمایش گذاشته شده است.
در داخل این قلعه، موزیم ملی هرات موقعیت دارد

در این موزیم ۱۵۹۹ اثرتاریخی ثبت شده که توسط باستان شناسان خارجی از جمله باستان‌شناسان آلمانی دوره‌های تاریخی آنها به سه زبان پشتو، دری وانگلیسی مشخص گردیده است.آثاری که در این موزیم نگه‌داری می‌شود، شامل اثرهای از دوره‌های غزنویان، غوریان، ملکوک کرت، صفویان و تیموریان می‌باشد.

بیشتر این اثر‌ها از سنگ، سفال، فلز، کاشی و چوب ساخته شده که به شکل‌های مختلفی مانند ظروف خانه، مجسمه‌ی حیوانات، سکه‌ها، سلاح‌های جنگی و زیورات وجود دارد.این موزیم در سال ۱۳۰۳ خورشیدی در زمان امان‌الله خان در داخل قلعه اختیارالدین بنیان‌گذاری شد.

که درطول عمرش بارها مورد دست‌بُرد سارقین قرار گرفت. بر اساس معلومات ریاست اطلاعات و فرهنک ولایت هرات دردوره طالبان درحدود ۱۵۰ مجسمه وتندیس نایاب این موزیم توسط تیشه وتبر شکستانده شده است.
قلعه‌ی اختیارالدین در طول عمرش بارها تخریب شده و دوباره توسط نهادهای بخش باستانی، بازسازی شده است

بسیاری از این آثار مربوط به قرن های دهم و سیزدهم میلادی است، زمانی که هرات مرکز سیاست و فرهنگ بود. ظروف سفالین، وسایل فلزی، سنگ مقبره بهزاد نقاش بزرگ پارسی و نسخه های خطی شامل این آثار هستند.