مجله دوربین دانشنامه هرات، ادبی، فرهنگی، هنری و اجتماعی 
✍محمدصدیق میر
سر سلسله سادات افغانستان، که تعداد این بزرگواران را شش تن بر شمرده اند، در صدر شان جناب سلطان سید احمد کبیر، یکی از هفت سلطان دین قرار دارد. سادات متذکره در سال 710 هـ قـ از کربلای معلای عراق به افغانستان مهاجرت نموده اند.
ز هجرت چون گذشت هفت صدو ده
نهادم با رفیقان پای در ره
«سلطان سید احمد کبیر»
جناب سلطان سیداحمد کبیر که معروف و مشهور و ملقب به شاه برهنه است عالم متبحر، عابد و مجتهد فرزانه، فرزند حضرت سید جلال بخارایی معروف و مشهور به پیر سرخ میباشد. ایشان مدتی در لوگر کشور عزیز ما افغانستان زندگی نموده و بعد به هرات تشریف فرما میشوند. کرامات بسیاری از این دوست خدا به مشاهده رسیده که ثبت تاریخ است. کتاب قصص الانبیا که از کتب معتبر دینی محسوب میشود، از نوشته های ایشان است که در مدت سه سال در غار شمشیر سنگ برشته تحریر در اورده اند.
از تحریر کتاب قصص الانبیا چنین برداشت میشود که سلطان بیشتر از هفتاد سال سن نموده اند
کنون عمرم افزون ز هفتاد شد
امید جهان جمله بر باد شد
بنا به تحریر بعضی از مورخان، تیمور گورکان(لنگ) دختری بنام حلیمه خاتون داشته که به مرض صعب العلاج مبتلا بوده است، اما پس از دعای خیر سلطان به اذن الله مهربان، حلیمه خاتون شفا یاب میشود. پس از این واقعه تیمور لنگ هم دختر خویش حلیمه خاتون را به رسم زنی به نکاح اسلامی ایشان (سلطان سیداحمد کبیر) در می آورد، که صاحب فرزندان با فضلی نیز میشوند. تاریخ رحلت سلطان بزرگوار را 568 هجری قمری قید نموده اند، اما از تولد شان اطلاعی دقیقی در دست نیست.
مزار سلطان سیداحمد کبیر واقع در گوچه گدام محل قطبیچاق مربوط ناحیه دوم بوده که در سمت شرق آن چهار اتاق مع یک دهلیز که هویت قدیمی و تاریخی داشته موجود میباشد. اما امروزه متروک شده است. پیش روی و نمای خشتی این بخش از صحن مسجد تاریخی طولانی را هویدا میسازد، که در این اتاق ها در زمان های گذشته اکثراً طالب العلمان، استادان و مدرسین آن بارگاه مصروف تعلیم و آموزش علوم دینی بوده اند که اکنون برای آماده شدن و استفاده، نیاز به مرمت دارد.
در سمت شمال غربی مزار این عارف بزرگوار حوض انبار بزرگی وجود دارد که در سابق آب صحی آشامیدنی مردم محل را آماده می کرده است. بعد از حوض و مسجد این عارف دین، گدامها یا ذخیره غله است که در سال 1398 ترمیم شده و از وضعیت مناسبی برخوردار است.
در سمت جنوب غرب مزار سلطان سید احمد کبیر، مسجد تاریخی وجود دارد که اکنون یکتن از قاری صاحبان شماری از کودکان را تعلیم دین میدهد. در محرابی که در وسط خانه های گنبدی مسجد قرار دارد، لوح نفیس مرمرینی نصب شده که بیانگر تاریخی طولانی است و با نفاست و هنرمندی تمام کار شده است. ازسویی در وسط محوطه مسجد سلطان سید احمد کبیر، مسجد تازه احداث شده است که نمازه های پنج گانه و جمعه ادا میگردد.
مزار سلطان سید احمد کبیر، زیارتگاه عام و خاص بوده و ارادتمندان این سید عالی مقام از دور و نزدیک به این بارگاه مشرف میشوند، دعای خیر برای برآورده شدن حاجات بدرگاه قاضی الحاجات می نمایند. کمتر کسی را سراغ داریم که به این مکان عالی نشان نیامده و دعای خیری نکرده باشد.
هرات ولایتی باستانی است که گوشه و کنارش شماری فراوانی از بزرگان دین و اهل الله آرامیده و صدها عمارت و بنا و جاذبه های مذهبی، دیدنی و گردشگردی دارد. مرحبا و زهی هرات باستانی.
