خانقاه شیخ عمو

( خانقاه شیخ عمو ) به عنوان قدیمی ترین خانقاء تاریخی کشور در ضلع شمالغربی زیارت خواجه عبدالله انصاری واقع در منظقه گازرگاه ناحیه هشتم شهر هرات موقعیت دارد.

ابواسماعیل احمد معروف به شیخ عمو عارفی بزرگ و عالمی اندیشمند بود که از نزد وی «خواجه عبدالله انصاری» متخلص به «پیر هرات» بهره‌های فراوانی برده است.

خواجه عبدالله انصاری احترام خاصی به شیخ عمو داشت و از محضر آن استفاده‌ های زیاد کرده است تا به تدریج شخصیت برجسته جهان اسلام شد.

باید گفت، تاریخ «گازرگاه» با نام «شیخ اسماعیل» که کنیه آن «شیخ عمو» است، شروع می‌شود، زیرا شیخ عمو بود که گازرگاه  به مرکز پر جلال دنیای صوفیان و عارفان مبدل نمود.

با دفن آن در روی تپه «زنجیرگاه» در سال 441 هجری قمری، این منطقه شهرت زیادی به خود کسب کرد، در زمان شیخ عمو یک تعداد پیشتازان عرفان و تصوف قد علم نمودند که بسیاری از آنها مانند «خواجه عبدالله غوربنج»، «شیخ ابونصر خباز»، «شیخ ابوالحسن سوهان» در کنار قبر وی بعدها دفن شدند.

خانقاه شخ عمو طی سالیان متمادی جایگاه عبادت و ذکر خدای یکتا (ج) از سوی افراد عابد و متقی بوده و  اکنون پس از گذشت بیش از یک هزار سال از عمر آن، به آبده کهنسالی می ماند که به دلیل تخریبات به میان آمده در زوایای مختلف آن، نیاز به بازسازی، مرمت و توجه جدی دارد، این آبده با وجود تخریبات و شکستگی و ریزش هایی که در نمای بیرونی و داخلی آن به میان به مشاهده می رسد، تا اکنون استوار و پا برجا باقی مانده و  همه روزه مومنین و عابدان زیادی برای ذکر و عبادت پروردگار دانا به آنجا می آیند.

گویا ساکنان این دیار، خانقاء شیخ عمو را در هیچ برهه از زمان ترک نموده و به باد فراموشی سپرده نمی توانند و این فضای روحانی و مالامال از معنویت، همچنان دل های تشنه مومنین و خدا پرستان را از جویبار معرفت، سیراب ساخته می تواند. 

 بلی! ( خانقاه شیخ عمو ) که طی سالیان دراز، زاهدان و عابدان بی‌شماری را در خود جا داده و جایگاهی محفوظ و امن برای مومنین در برابر حوادث طبیعی و ناملایمت‌های روزگار بوده است، اما گویی که اکنون خودش نیاز به مراقبت و کمک جدی دارد تا از نابودی و فرسوده شدن بیشتر نجات و رهایی یابد.

به همین منظور متولیان و مسئولان امور فرهنگی این ولا از جمله مدیریت حفظ آبدات تاریخی ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت هرات در اقدامی فرهنگدوستانه، به کمک این سازه تاریخی اسلامی شتافته و آنرا در اولویت های اولیه خویش برای مرمت و بازسازی دوباره قرار داده اند. زلمی صفا مدیر عمومی حفظ آبدات تاریخی این ولایت می‌گوید: خانقاه شیخ عمو یکی از بناهای گلی باستانی هرات است که تا کنون در آن  متصوفین و پرهیزگاران واقعی به چله می‌نشینند و ذکر و عبادت خدای تعالی را انجام می‌دهند.

( خانقاه شیخ عمو ) طی سالیان متمادی از ناملایمت‌های روزگار در امان نمانده، برخی آسیب‌های جدی بر پیکر آن وارد شده است که نیاز به مرمت و بازسازی آن از چندین سال بدینسو احساس می شده است.

خوشبختانه اکنون کار مرمت این آبده تاریخی روی دست گرفته شده و با فیر ریزی پشت بام این آبده در مرحله نخست، از تخریب سقف آن جلوگیری به عمل آمده است. آقای صفا اطمینان می‌دهد که ترمیم و کار های اساسی این خانقاه را در سال ۱۳۹۸ خورشبدی روی دست دارند.

بنابر شواهد تاریخی، خانقاه شیخ عمو (شیخ عمو) توسط مریدان وی در سده های نخست هجری قمری بناء یافته که دارای چندین اتاق و رواق کوچک برای عبادت خدا پرستان می‌باشد. گفته می‌شود که چله‌کشی (عبادت چهل روزه) از زمان پیامبر گرامی اسلام آغاز شده و این خانقاه‌ها نیز بخاطر حرمتگذاری به ذکر و عبادت پیامبر خدا (ج) در  غار حرا بناء یافته است و همچنای که پیامبر در آن غار  عبادت الله تعالی را انجام می‌داد، زاهدان و خداپرستان نیز در خانقاء ها به عبادت پرداخته و می پردازند.

خانگاه یا خانقاه به محل زندگی، آموزش، و گردهم‌آیی و فعالیت درویشان و صوفیان گفته می‌شود. درگاه و آستانه بیشتر به خانقاه‌هائی گفته می‌شد که محل زندگی پیر یا مدفن وی بوده‌است. در دوره‌های گذشته سالک در سیر و سلوک جغرافیائی خود به عنوان استراحتگاه و توقف از وجود خانقاه‌ها استفاده می‌کرد و در حال حاضر چله‌کشی از عبادات مستحبی به شمار می‌رود که صوفیان و عابدان این دیار به مدت چهل روز در این اماکن انجام می دهند.

قابل ذکر است که در هرات بیش از ۶۰ خانقاه در شهر و ولسوالی‌ها وجود دارد که بیشتر شان منسوب به بزرگان و اولیای این شهر همچون خواجه عبدالله انصار، واعظ کاشفی، شیخ احمد جام ، مولانا عبدالرحمن جامی و دیگران بوده که تاکنون نیز در برخی از آنها، مومنین به چله می‌نشینند.