تقویم تاریخ ( 5 ماه قوس )

رویداد ها:

صدّیق الله رٿشتین ، در سال ۱۲۹۸ در منطقه ی غازی آباد مهمند (= مومند) در ولایت ننگرهار به دنیا آمد . پدرش مولوی تاج محمّد خان معروٿ به «مهتمم صاحب» در منطقه ی سرحدات آزاد در میان مردم شهرت داشت و در جنگ استقلال شرکت کرد . رٿشتین ، تحصیلات ابتدایی را نزد پدرش گذراند و در سال ۱۳۱۱ شامل نَجمٿ المدارس در ننگرهار گردید و در سال ۱۳۱۸ از دارالعلوم عربی کابل ٿارغ التحصیل شد . او مدیریت جریده ی « ولانگه (= ورانگه ) » ، مدیریت نشرات ریاست مطبوعات ، معاونت پشتو تولنه ، مدیریت روزنامه ی هیواد و ریاست پشتو تولنه ( = اکادمی پشتو ) را به ترتیب عهده دار بود و زمانی هم به عنوان مشاور وزارت تعلیم و تربیه و استاد دانشکده ی ادبیات دانشگاه کابل کار می کرد . از صدّیق الله رشتین حدود ۷۵ جلد کتاب و جزوه به یادگار مانده است که اسامی برخی از کتابهای او قرار ذیل است :
۱- تاریخ ادب پشتو .
۲- دیوان عبدالحمید مهمند ( تعلیق ، تحشیه و مقابله ) .
۳- دهند سٿر ( = سٿر هند ) .
۴- بازنامه ی خوشحال ختک .
۵- ادبیات پشتو .
۶- پشتو قیصی ( = داستان پشتو ) .
۷- پشتونیار .
۸- دپشتو مجاهدی ( = کوشش های پشتو ) .
۹- دپشتو مصدرونو لارشود ( = راهنمای مصادر پشتو ) .
۱۰- ژٿب شودنه ( = آموزش زبان ) .
۱۱- شیر شاه سوری .
۱۲- علی خان سوک وٿ  ؟ ( = علی خان کی بود ؟ ) .
۱۳- نَوَی ژوند ( = زندگی نوین ) .
۱۴- حکایات او لطایٿ (حکایتها و لطیٿه ها) .
قابل ذکر است صدّیق الله رشتین که در سال ۱۳۷۷ وٿات کرد از اعضای متعصّب ویش زلمیان بود وگرایش قومی و زبانی داشت تا حدی که ویش زلمیان را « ویش پشتون » می نامید . (۳۹ )

240 – آخرين جنگ اردشير پاپگان با روميان

آخرين جنگ اردشير پاپکان با امپراتوري روم ـ به نوشته مورخان اروپايي، جنگ «بارباليسوس»ـ 26 نوامبر سال 240 ميلادي با پيروزي قاطع آریانا به پايان رسيد. اين آخرين جنگ اردشير پاپكان با روميان بود. وي سال پس از آن درگذشت.

هشت سال پيش از وقوع جنگ بارباليسوس (سال 232 ميلادي)، جنگ شديدتري ميان اردشير و روميان (درآناتوليا ـ ترکيه امروز) روي داده بود که الکساندر سه وروس امپراتور وقت روم آن را فرماندهي مي کرد. سه وروس براي راه اندازي اين جنگ و قطع پيشروي آریایی ها در قلمرو غرب، در سال 231 ميلادي به آنتيوک (انتاکيه) آمده و در آنجا استقرار يافته بود. در اين جنگ 60 هزار نظامي رومي كشته، زخمي و يا اسير شده بودند. سه وروس پيش از آغاز جنگ، لژيونرهاي رومي را از سه جهت به سوي قلمرو آریانا فرستاده بود که اردشير هر سه دسته را شکست داد. عمده تلفات مربوط به ستون جنوبي بود که به سوي تيسفون (پايتخت) پيش مي رفت.

1491 – پایان حکومت مسلمانان در اسپانیا

25 نوامبر 1491 محاصره «گراندا Granada» آخرین شهر مسلمان نشین اسپانیا (ال آندلس Al – Andalus) توسط نیروهای متحد اسپانیایی (آراگون و کاستیل) آغاز شد. گرانادا سال بعد (سال 1492) سقوط کرد و حکومت مسلمانان در اسپانیا پس از 712 سال پایان یافت. مسلمانان در سال 780 میلادی بخش بزرگی از شبه جزیره ایبریا (اسپانیا و پرتغال) را تصرف کرده و در آنجا تشکیل حکومت داده بودند. اسپانیایی ها این مسلمانان را مورو Moro (تیره پوست) نامیده اند که انگلیسی زبانها موریش می گویند. موروهای آن زمان ترکیبی از اعقاب اعراب، بربرها و سیاهان شمال غربی آفریقا بودند. واژه موراکو (مراکش ـ المملکت الغربیه) سوای «مورو» است.

اندیشه یافتن راههای دریایی و استعمار سرزمین های دیگران پس از این پیروزی به مغز سران دولت متحد اسپانیا راه یافت و به کریستوفر کلمبوس ماموریت این کار را دادند و وی در همین سال (سال 1492) به قاره آمریکا رسید. پرتغالی ها قبلا بر راههای دریایی به شرق از طریق جنوب آفریقا دست یافته بودند.

1789 – روز شکرگزاری در آمریکا و نگاهي کوتاه به تاريخچه آن

چهارمین پنجشنبه هر ماه نوامبر در ایالات متحده روز شکرگزاری و تعطیل عمومی است. جورج واشنگتن نخستین رئیس جمهور این فدراسیون 26 نوامبر 1789 به کنگره (پارلمان) پیشنهاد کرده بود که روز «شکرگزاری Thanksgiving» را رسمیت دهد که کنگره این پیشنهاد را تصویب کرد. از سال 1863 چهارمین پنجشنبه هر ماه نوامبر «روز شکرگزاری» تعیین شد و از سال 1941 به تصمیم روزولت رئیس جمهور وقت به صورت تعطیل رسمی سراسری (فدرال) درآمد. از هفده دهه پیش از تصمیم جورج واشنگتن، مهاجران اروپایی در نوامبر هرسال از اینکه مهاجرت آنان موفقیت آمیز بوده و دارای کشوری وسیع و پرنعمت شده بودند مراسم شکرگزاری برپا می داشتند.

نخستین دسته مهاجران انگلیسی که به شمال شرقی ایالات متحده امروز (نیواینگلند) رسیده بودند در نخستین نوامبر با سرمای سخت و گرسنگی رو به رو شده بودند که بومیان (سرخپوستان) محل به کمک شتافتند و بوقلمون به آنان دادند. این مهاجران که به این ترتیب سرما و گرسنگی را پشت سر گذارده بودند هرسال در این ماه شکرگزاری می کردند، گرد هم جمع می شدند و بوقلمون (بوقلمون وحشی) می خوردند که این رسم عمومیت یافته و تا به امروز باقی مانده است. بعدا همین مهاجران اروپایی به جای سازش و همزیستی با بومیان تا توانستند آنان را کشتند و باقیمانده را به رزرویشن ها فرستادند و اراضی و املاکشان را تصاحب کردند.

1924 – سال‏روز تأسيس جمهوري خلق مغولستان

در سال 1911م مغولستان با حكومت سلطنتي اعلام استقلال كرد، ولي چند سال بعد، تبديل به تحت الحمايه چين گرديد. سرانجام با مرگ آخرين پادشاه مغولستان، در سال 1924 كمونيست‏ها در اين كشور، قدرت را در دست گرفتند و بدين ترتيب،در 26 نوامبر همان سال، جمهوري خلق در مغولستان برقرار شد. مغولستان كشوري است در شرق آسياي مركزي با 1/566/500 كيلومتر مربع مساحت و نزديك به 3 ميليون نفر جمعيت كه اكثريت بودايي هستند. پايتخت مغولستان، اولان باتور نام دارد و واحد پول آن توگريك است. پيش بيني مي‏شود جمعيت مغولستان تا سال 2025 در حدود 4 ميليون نفر خواهد بود. سكنه مغولستان مليّت مغولي داشته و زبان رسمي آن‏ها مغولي خلخي است. دارخان، اردنه و اولگي از شهرهاي مهم آن هستند. نوع حكومت اين كشور جمهوري است. 11 ژوئيه سال‏روز استقلال مغولستان از چين به عنوان روز ملّي اين كشور نام گرفته است.

1950 – ارتش هشتم آمریکا زیر حملات ارتش سیزدهم چین

26 نوامبر 1950 و در جریان جنگ کره، واحدهای ارتش سیزدهم چین که از رود یالو (مرز چین با کره) گذشته و وارد شبه جزیره کره شده بودند، در ناحیه چونگ چون Chongchon واحدهای ازتش هشتم آمریکارا زیر حملات شدید خود قراردادند. جنگنده های میگ ـ 15 دولت مسکو از این چینی ها و کره شمالی ها حمایت می کردند و به آنان پوشش هوایی می دادند. لشکر دوم پیاده نخستین واحد از ارتش هشتم بود که با دادن سه هزار تن تلفات دست به عقب نشینی زد و سپس لشکر بیست و پنجم و یک تیپ تفنگدار دریایی و نیز یک تیپ ارتش ترکیه. تیپ ترکیه در حمله ارتش سیزدهم چین 717 کشته و صدها مجروح داد. با این فشار، فرمانده ارتش هشتم دستور عقب نشینی به مدار 38 درجه عرض جغرافیایی را داد. جمع تلفات این ارتش در نبرد رودخانه چونگ چون Battle of Chongchon River که تا چهارم دسامبر (هشت روز) ادامه داشت جمعا 13 هزار تن بود. هری ترومن رئیس جمهوری وقت آمریکا که چنین دید دولت چین را تهدید به بمباران اتمی کرد.

جمع تلفات آمریکا در جنگ سه ساله کره 54 هزار و 246 کشته و 69 هزار و 365 مجروح گزارش شده است. در این جنگ، کره جنوبی 227 هزار و 800 کشته و 984 هزار تن محروج و اسیر داد. تلفات انگلستان 710 کشته و و 5 هزار مجروح و استرالیا 291 کشته و 1591 مجروح بود. این تنها تلفات نظامیان بود. چین و کره شمالی تلفات خودرا اعلام نکردند. حدس زده شده است که تلفات چین 145 هزار و کره شمالی 900 هزار کشته بوده است. مائو تسه دونگ یک سال پس از بیرون راندن دولت ملیّون چین، درگیر جنگ کره و در سال 1962 با هند وارد جنگ شد.

2008 – رويدادي خونين در هند مشابه حوادث سپتامبر 2001 در آمريكا

26 نوامبر 2008 گروهي مسلح مرکب از ده مرد جوان در شهر بندري 17 ميليوني مومباي هند (بمبئي) وارد ده مرکز از جمله هتل معروف و 104 ساله و 565 اتاقه «تاج محل» متعلق به «راتان تاتا» از پارسيان هند و هتل اوبروي Oberoi، کافه معروف لئوپلد متعلق به يک پارسي به نام فرهاد جهاني، يك كانون يهوديان، يک پاسگاه پليس و يك ايستگاه قطار شدند و دست به تيراندازي و انفجار زدند و در آن دو هتل با هدف سپرقراردادن، مرتکب گروگانگيري هم شدند. اين افراد در آغاز کار دو به دو حرکت مي کردند، هرکدام يک کوله پشتي داشتند، قيافه اي شبيه دانشجو به خود داده بودند و آرام و خونسرد بنظر مي آمدند. آنان پس از اتمام کار در يک هدف خود به سوي هدف ديگر مي شتافتند. دو تن از اين افراد در ايستگاه قطار (ايستگاه نهايي بنام Shivaji) پلاتفورم به پلاتفورم رفتند و بدون اينکه در جستجوي هدفي خاص باشند همه جا دست به تيراندازي و انفجار نارنجک زدند. در اين محل که سرپوشيده (مسقّف) نبود جمعا 53 تن کشته شدند. در اينجا يک عکاس که جهت رفتن به خانه در انتظار آخرين قطار بود شاهد اين ماجرا بود و از صحنه، چند عکس گرفت که «سند تاريخ» شده اند.

دولت هند به كمك پليس محلي، كماندو و چترباز فرستاد و ماجرا تا بعد از ظهر جمعه 28 نوامبر به وقت آمريکا و بامداد شنبه به وقت هند و به مدت 60 ساعت ادامه داشت. پيش از غروب آفتاب 28 نوامبر، پليس با خارج ساختن 400 تن باقيمانده ساکنان هتل تاج محل، پايان قضيه را اعلام داشت و افزود که تنها يکي دو فرد مسلح در هتل باقي مانده اند. با از ميان رفتن اين دو تن که مرگشان بامداد 29 نوامبر به وقت مومباي اعلام شد ظاهرا 9 تن از اين افراد مسلح کشته شدند. دو جوان مسلحي که در ايستگاه راه آهن مرتکب تيراندازي و هياهو شده بودند هنگام فرار با يک وانت، که آن را با زور تصاحب کرده بودند زير آتش پليس قرارگرفتند که يک نفرشان کشته و نفر بعدي به نام “محمد اجمل امير قصّاب” دستگير شد. وي تنها فردي از مهاجمان است که دستگير شده و گفته است که پاکستاني است. در جريان زد و خورد، افراد مسلح برخي از قسمتهاي هتل تاج محل مومباي را آتش زدند. آتش نشاني شهر جمعي از ساكنان دو هتل را كه عمدتا خارجيان بودند از پنجره هاي طبقات بالا خارج ساخته بود. تنها يک نفر كه قبلا رهايي يافته بود گفته بود كه افراد مسلح از آنان اوراق هويت مي خواستند و مي پرسيدند كه از اتباع كدام كشور هستند و تنها آمريكاييان و انگليسي ها را به گروگان مي گرفتند و بقيه را رها مي ساختند تا خارج شوند. ديگران اين گفته را تاييد نکردند و گفتند که مهاجمان اصرار به کشتن نداشتند و دنبال افراد معين نبودند. آنان حتي عربها را که براي يک نشست در هتل بسر مي بردند با ديگران به يک چشم مي نگريستند. بنظر مي رسد که قصد آنان تنها ارعاب و چيزي از اين دست و شايد هم تحريک سياسي و برهم زدن نظم آسياي جنوبي بوده است!. 29 نوامبر جمع تلفات 195كشته و 295 مجروح اعلام شده بود که 18 تن از مقتولين خارجي بودند و ازجمله شش آمريکايي و يک تن از آنان انگليسي. بعدا اين ارقام اصلاح شد و اعلام شد که 173 تن کشته و 308 نفر مجروح شده بودند. در کانون يهوديان 9 تن از جمله يک روحاني يهوديان نيويورک به نام گاوريل نواح هولتسبرگ و زنش کشته شدند. اين حاخام از روحانيون هاردلاين (اصطلاحا: يهودي ارتودوکس) بود.

29 نوامبر يک منبع که خودرا «مبارزان دکن» معرفي کرده بود گفته بود که اين افراد (ده جوان مسلح) وابسته به لشکر طيبه (مستقر در پاکستان) بودند. سالها پيش سازمان اطلاعات ارتش پاکستان «لشکر طيبه» را جهت مبارزه در کشمير با هند، بوجودآورده بود که بعد کنترل آن از دستش خارج شد. مان موهان سينگ نManmohan Singh خست وزير هند در يك نطق تلويزيوني شديد الحن در اين زمينه چنين گفت:

افراد مسلح مهاجم به مومباي با نقشه ماهرانه و ازقبل تنظيم شده كارخودرا آغاز كردند. آنان ارتباط خارجي دارند. از آنجايي كه اماكن مشهور مومباي را مورد حمله قرار داده اند هدفشان جنجال به راه افتادن و ايجاد رعب و ترس، نه تنها در هند بلكه در سراسر جهان بوده است. اين گروه که پايگاه خارجي داشته اند با دقت تمام قلب اقتصاد و فرهنگ هند را هدف قرارداده بودند. ما براي سركوب و قطع دست آنان تصميمات شديد گرفته ايم ـ تصميماتي كه با اجراي آنها، چنين رويدادي در هند تكرار نشود. ما به همسايگان مي گوييم كه هند هرگونه استفاده از خاك آنها را عليه خود تحمل نخواهد كرد و اگر براي قطع دست اين گروهها و انهدام پايگاههاي آنان اقدام نكنند بهايي سنگين خواهند پرداخت. ما همه جا دنبال اين گروهها و سازمانها خواهيم رفت و حاميانشان را ـ صرف نظر از چه كسي و كجا باشند ـ تنبيه خواهيم كرد. حاميان اين گروهها بدانند كه هزينه سنگيني بايد بپردازند.

اين اخطار نخست وزير هند، بسيار شديد تلقي شده بود و اصحاب نظر گفته بودند كه بايد در انتظار واكنش عملي آن بود. تفسيرنگاران، اين رويداد را قابل مقايسه با رويدادهاي 11 سپتامبر سال 2001 آمريكا دانسته اند كه عمليات نظامي در افغانستان، اشغال نظامي عراق، تاسيس وزارت امنيت داخلي آمريكا و سختگيري هاي دولت آمريكا نسبت به افراد مورد سوء ظن نتيجه آن بوده است.

زادروزها

۱۸۵۷ – زادروز فردینان دو سوسور زبان‌شناس سوئیسی
۱۸۹۴ – زادروز نوربرت وینر ریاضیدان آمریکایی

۱۹۰۹ – زادروز اوژن یونسکو نمایش‌نامه‌نویس و نویسندهٔ فرانسوی
۱۹۳۹ – زادروز تینا ترنر خواننده، ترانه سرا، رقاص و بازیگر آمریکایی

۱۹۴۸ – زادروز الیزابت بلک‌برن زیست‌شناس استرالیایی-آمریکایی، برندهٔ جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی سال ۲۰۰۹
۱۹۹۰ – زادروز دنی ولبک بازیکن فوتبال انگلیسی تیم منچستر یونایتد اهل غنا

درگذشت‌ها

۱۵۰۴ – درگذشت ایزابلای یکم شهبانوی کاستیا از ۱۴۷۴ تا ۱۵۰۴ و پس از ازدواجش با فردیناند دوم شهبانوی آراگون از ۱۴۷۹ تا ۱۵۰۴
۱۸۵۵ – درگذشت آدام میکیوویچ شاعر ملی، مقاله‌نویس، مترجم، ناشر و نویسندهٔ لهستانی

۱۸۹۴ – درگذشت هنریک هرتز، ریاضیدان و فیزیک‌دان برجستهٔ آلمانی
۱۹۱۱ – درگذشت پل لافارگ نویسندهٔ فرانسوی، بنیان‌گذار حزب کارگران فرانسه و از اعضای کمون پاریس

۱۹۲۶ – درگذشت جان برونینگ طراح آمریکایی سلاح‌های سبک
۱۹۵۲ – درگذشت اسون هدین جغرافیدان، مکان‌نگار، عکاس، کاوشگر و سفرنامه نویس سوئدی

۱۹۸۱ – درگذشت ماکس اویوه استادبزرگ شطرنج، ریاضیدان و نویسندهٔ هلندی، پنجمین قهرمان رسمی شطرنج جهان