مجله دوربین دانشنامه هرات، ادبی، فرهنگی، هنری و اجتماعی 
مولوي خال محمد خسته بعد از هفتاد و يك سال عمر به تاريخ 26 سنبله 1352ش. داعي اجل را لبيك گفته و در دامنة شهداي صالحين به خاك سپرده شد.
وی شاعر، نويسنده، حافظ قرآن، امام مسجد، دانشمند علم حديث، عالم جيد دين، آموزگار، تذكره نويس، سخن سنج، روزنامه نگار، مبارز و علمبردار عرصة آزادي و مشروطيت و بالاخره شخصيت شناخته شدة دورة معاصر كشور بود که به سال 1281 ش. در دهكدة دهباز و يا بنابر اظهارات عده يي« كنگرت» از توابع ختلان ماوراءالنهر (تاجكستان موجوده) ديده به جهان گشود. همچنان گفته شده كه وي در ناحية شورآباد ولايت كولاب متولد گرديده است؛ اما «دهباز» دقيق تر از همه ميباشد.
خال محمد پنج سال داشت كه دودمانش به علتي نامعلوم از ختلان به شهر بخارا رفته و حدود پنجسال را در اين سرزمين سپري كردند. خال محمد از محضر دانشمندان بخارا استفادة زياد نمود. آغاز شاعري وي نيز به گمان اغلب مقارن همين ايام و يا كمي بعد تر بوده است.
خانوادة خال محمد حدود پنجسال بعد، بخارا را به قصد مزار شريف ترك نمودند. در اين موقع ملا رستم جهت اداي مراسم حج، عازم عربستان شد و خسته در منطقة سياه گرد مزار شريف به شغل دهقاني مصروف گرديد. بعد از دو سال، امامت مسجد بوينه قره را عهده دار شد.
خال محمد خسته حوالي سال 1302 ش. جهت فراگيري دانش بيشتر به هندوستان رفت. از علوم و فرهنگ آن سامان فراوان آموخت. نزد عبدالغني ياقوت رقم دهلوي، خطاطي را به كمال رسانيد و در سال 1315ش. با آموخته هاي فراوان و كسب افتخار لقب «مولوي» به كشورش برگشت و در مدرسة اسدية مزار شريف به حيث استاد مقرر شد. خسته مدت شش سال در اين وظيفه باقي ماند. سپس مدت يكسال در مكتب متوسطه علوم ديني را تدريس كرد. او چند گاهي را در مدرسة «خواجه خيران» به صفت معلم غير رسمي نيز وظيفه اجرا نمود.
خسته در سال 1320 ش. جهت اشتراك در مراسم جشن استقلال از مزار شريف به كابل آمد. وي هنگام اقامت خويش در پايتخت، با شعرا و اهل فرهنگ و ادب اينجا معرفت حاصل كرد. در برج حوت 1327 ش. وكيل دورة هفتم شوراي ملي از مزارشريف كانديد گرديد. خسته در پارلمان موضع مشخص داشت. برضد مفاسد اداري حكومت وقت قد علم نمود و در صف مخالفان حكومت قرار گرفت. اين صراحت بيان وي سبب گرديد تا از رفتن به مزار شريف محروم، حق كانديد شدنش از دورة هشتم شوراي ملي سلب شود و جالب اينكه در سن پنجاه ساله گي به خدمت عسكري جلب شد. خسته در پي اين محروميت ها، به حيث مامور فروشات در كتابفروشي ابن سينا وظيفه گرفت و اوايل سال 1335 ش. دكان كتابفروشي يي را در منطقة كاه فروشي كابل گشود. مولوي خسته در اواخر سال 1339 ش. جهت تصحيح اهتمام و چاپ كليات بيدل برگزيده شد و آنرا مؤفقانه به پايان رسانيد. در ميزان سال 1343ش. در زمرة وكلاي انتصابي شامل لويه جرگة نخستين قانون اساسي دوران مشروطيت افغانستان شد. از برج قوس 1344ش. امتياز نشر جريدة وحدت را حاصل نمود. جريدة مذكور بيش از بيست شماره به عمر خود ادامه داده نتوانست.
با تأسيس انجمن آريانا دايرة المعارف، از مولينا خسته دعوت به همكاري صورت گرفت. وي نيز در تهية مطالب جلد سوم آريانا دايرة المعارف سهم فعال گرفت.
1908 – نخستين سانحه طیاره در تاريخ بشر
17 سپتامبر سال 1908 جهان با نخستين سانحه هوایی رو به رو شد. در اين روز كه از عمر هوانوردي (با طیاره، نه بالن) چندي بيش نمي گذشت يك طیاره در آسمان امريكا سرنگون شد و يک افسر امريکايي به نام ستوان توماس سلفريج SelFridge جان سپرد. پیلوت اين طیاره را “اورويل رايت” برعهده داشت که مجروح شده بود. سانحه در آسمان “فورت ماير” در منطقه آرلينگتون (حاشيه شهر واشنگتن) روي داد.
SelFridge
سه سال بعد در همين روز (سال 1911 ) نخستين پرواز ميان شرق و غرب ايالات متحده به انجام رسيد و طیاره یی كه از نيويارك به پرواز در آمده بود 82 ساعت و 4 دقيقه بعد در پاسادناي كاليفرنيا بر زمين نشست. در حال حاضر طیاره هاي تجارتی اين مسافت را در پنج ساعت طي مي كنند.
1939 – تهاجم ارتش سرخ شوروی به لهستان در آغاز جنگ جهاني دوم
پس از حمله ارتش آلمان به لهستان و اعلان جنگ انگلستان و فرانسه به آلمان و شعلهور شدن بيشترِ آتش جنگ جهاني دوم، شوروي عليرغم توافق سري خود با آلمان براي حمله به لهستان، در ابتدا به لهستان يورش نبرد. در اين ميان، ارتش لهستان در برابر تهاجم نيروهاي آلمان نازي مقاومت كرد و پيشبيني هيتلر مبني بر فتح لهستان طي يك هفته به وقوع نپيوست. خودداري ارتش سرخ شوروي از پيشروي در شرق لهستان كه موجب تمركز نيروهاي لهستان در جبهه غرب شده بود، هيتلر را خشمگين ساخت و طي پيامي براي استالين ديكتاتور شوروي، به وي تذكر داد كه اگر خواهان سهم خود از لهستان است بايد در جنگ شركت كند. ظاهراً علت ترديد و تعلل استالين در فرمان حركت به ارتش سرخ در شرق لهستان، علاوه بر نگراني او از عواقب ورود انگليس و فرانسه در جنگ، اين بود كه ميخواست ارتش لهستان ابتدا در جنگ با آلمان تضعيف شود و قدرت مقاومت زيادي در برابر ارتش سرخ نداشته باشد. سرانجام در روز هفدهم سپتامبر 1939م كه هزيمت و عقب نشيني ارتش لهستان در برابر نيروهاي هيتلر آغاز شده بود، استالين فرمان حمله به خاك لهستان را صادر كرد و ارتش سرخ بدون برخورد با مقاومت جدي نظاميان لهستان، شروع به پيشروي نمود. لهستان سرانجام پس از چهار هفته مقاومت در برابر دو همسايه نيرومند شرقي و غربي خود، شكست خورد و نبرد دليرانه ورشو در آخرين روزهاي جنگ، پايان بخش اين نبرد نابرابر بود. در جريان اين جنگ، بيش از سيصد هزار لهستاني جان باختند.
ارتش سرخ در خاک لهستان
1978 – انجام مذاكرات صلح “كمپ ديويد” بين سران مصر و اسرائیل
با پايان يافتن جنگ چهارم اعراب و اسرائيل در اكتوبر 1973م، خاورميانه و جهان اسلام شاهد يك تحول عجيب و يك تصميم جديد در ميان يكي از كشور هاي سردمدار مبارزه با اسرائیل بود. انور سادات، رئيس جمهور وقت مصر پس از سرخوردگي از شكست در برابر حکومت اسرائیل و اتخاذ سياست نزديكي به غرب، در جون 1977م اعلام كرد در ازاي خروج نيروهاي اسرائیل از سرزمين هاي اشغاليِ صحراي سينا، حاضر به امضاي قرارداد صلح با اسرائیل خواهد بود. وي چهار ماه بعد در 19 نوامبر 1977م در ميان بُهت جهان اسلام و كشور هاي عرب در يك سفر به سرزمين هاي اشغالي فلسطينْ با مقامات اسرائيلي ديدار كرد و در پارلمان آن کشور سخنراني نمود.
از چپ به راست، مناخیم بگین، جیمی کارتر و انور سادات لحظاتی پس از امضای پیمان کمپ دیوید.
اين حركت از سوي كشورهاي عربي و نيز سازمان آزاديبخش فلسطين به عنوان تسليم محض قلمداد گرديد و به شدت محكوم شد. با اين حال مذاكرات صلح ميان سران دو رژيم با ميانجيگري امريكا ادامه يافت. به دنبال اين امر، در هفدهم سپتامبر 1978م، ضمن ملاقات روساي جمهوري امريكا و مصر و نخست وزير اسرائیل در كمپ ديويدِ امريكا، انور سادات كه در مسير ذلت و خفت قرار گرفته بود، نه تنها به اعتقادات ديني و اسلامي، بلكه به آرمانهاي عربي و ملي نيز خيانت نمود و با امضاي موافقت نامه اي، زمينه انعقاد پيمان ننگينِ كمپ ديويد در 26 مارچ سال 1979م را فراهم آورد. به موجب اين قرارداد، پس از تخليه صحراي سينا از نيروهاي اسرائیلی، صلح نهايى ميان دو رژيم منعقد ميگرديد. همچنين در اين قرارداد به تشكيل حكومت خودمختار فلسطيني نيز اشاره شد كه بعدها به آن نيز عمل نگرديد. اين قرارداد از سوي تمامي كشور هاي اسلامي و عربي محكوم شد و بسياري از اين كشورها، روابط سياسي خود را با رژيم مصر قطع كردند.
1970 – سپتامبر سياه ـ روزي که قلع و قمع مبارزان فلسطيني در اردن آغاز شد
در چنين روزي در سال 1970 ملك حسين پادشاه اردن قلع و قمع مبارزان فلسطيني را در اين كشور آغاز كرد و ظرف 9 روز شمار زيادي از آنان را كشت. قبلا فلسطيني ها چند طیاره مسافر غرب را ربوده و در زميني باز در اردن فرود آورده و پس از پياده كرده 300 مسافرشان، هواپيماهارا آتش زده بودند.
ملك حسين پادشاه اردن
در پي اين رويداد، ملك حسين قلع و قمع مبارزان فلسطيني و اخراج آنان را از اردن آغاز كرد. بيشتر جمعيت اردن را فلسطيني ها تشكيل مي دهند.
در خيابانهاي شهر امّان: سنگربندي فلسطيني ها در برابر تانكها و زرهپوشهاي ارتش اردن
1980 – آناستازيو ساموزا ديكتاتور نيكاراگوئه كه از كشور خود فرار كرده بود در شهر آسانسيون در پاراگوئه ترور شد.
آناستازيو ساموزا
زادروزها
۸۷۹ – زادروز شارل ساده پادشاه فرانسه
۱۵۵۲ – زادروز پل پنجم از پاپ‌های کلیسای کاتولیک روم
شارل ساده
۱۸۲۶ – زادروز برنهارت ریمان ریاضی‌دان آلمانی
۱۸۵۷ – زادروز کنستانتین تسیولکوفسکی دانشمند و نویسندهٔ روسی در زمینهٔ موشک، پیشگام نظریه پروازهای فضایی
برنهارت ریمان
۱۹۵۸ – زادروز یانز یانشا سیاستمدار اسلوونیایی، نخست وزیر اسلوونی از فبروری ۲۰۱۲ تا مارچ ۲۰۱۳
۱۹۶۸ – زادروز آناستازیا پادشاه فرانسه
کنستانتین تسیولکوفسکی
درگذشت‌ها
۱۱۷۹ – درگذشت هیلدگارد از بینگن نویسنده، آهنگساز، فیلسوف و نقاش آلمانی
۱۶۶۵ – درگذشت فیلیپ چهارم پادشاه اسپانیا، ناپل و سیسیل از ۱۶۲۱ تا ۱۶۶۵ و پادشاه پرتغال از ۱۶۲۱ تا ۱۶۴۰
هیلدگارد از بینگن
۱۸۷۹ – درگذشت اوژن ویوله لودوک معمار فرانسوی
۱۹۶۱ – درگذشت عدنان مندرس اولین رئیس دولت ترکیه مدرن
اوژن ویوله لودوک
۱۹۹۴ – درگذشت کارل پوپر فیلسوف ونویسندهٔ انگلیسی
۱۹۷۷ – درگذشت واروژ هاخباندیان ملقب به واروژان آهنگساز و تنظیم کنندهٔ مشهور ایرانی
واروژان
*****
