شرح یک عکس قدیمی از هرات

عکس نیدر مایر از عیدگاه هرات – 1915

——————————————————–

کهندژ جزء قدیمی ترین محلات سکونتی در هریواست که نشانه های تمدنی بیشماری در سینه تپه های خاکی آن همچنان مدفون مانده است. محله ای  که نام آن در سنگ نوشته های دوره هخامنشی و متون کهن هندی  که تاریخی به درازای هزاره دوم پیش از میلاد دارد، حک شده است.
 تا چند دهه پیش در جنوب کهندژ دیوار های مرتفع شهر قدیم و ساخته شده از خشت خام به چشم می آمدند. حتی بعضی از قسمت های نیمه ویران این دیوار همچنان پا برجاست  و تاریخ مردان و زنان جتگ آور و نستوه سده های یازده تا سیزدهم این شهر و دیار را به خاطر می آورد.
امروزه کهندژ که به مزار شاهزاده ها نیز  معروف و مشهور است، در میان ساختمان های قد برافراشته بتونی محصور مانده و از طریق یکی دو جاده فرعی، به خیابان هرات می پیوندد. خیابانی که  در هنگام احداث ساختمانهای دینی در شمال شهر قدیم، توسط نوادگان تیمور، – قرن پانزدهم میلادی- از کناره های غربی کهندژ کشیده شد  و تا  قلعه اختیارالدین هرات در جنوب شاهزاده ها امتداد می یافت.
کهندژ تنها در لشکر کشی های امپراطور های بزرگ منطقه آسیب ندید. بلکه در اثر تطبیق پلان های حکومتی نیز، بخش هایی از آن جدا گشته و تغییر شکل داده شد. چنانچه در زمان حکومت حبیب الله خان (1901- 1919) ساحات جنوبی کهندژ هموار گشته و به زمین عید گاه برای ادای  نماز های عید فطر و عید اضحی در آمد. همچنان اطراف ساجه با دیوار های بلند و ضحیم احاطه گشت و تیرکش دفایی متعددی بر آن احداث شد. در این میدان در طول سایر روز های هفته قطعات قوای عسکری هرات ه مشق و تعلیم نظامی می پرداختند.
از آن ساحه بزرگ عید گاه در حال حاضر تنها یک چاده در شمال خیابان اصلی هرات باقی مانده است که به زیارت شاهزاده ها یا همان کهندژ قدیم منتهی می شود و به همان نام جاده عیدگاه بر سرزبانهاست.
این عکس که توسط نیدرمایر آلمانی در سال 1915 میلادی از ساحه عیدگاه هرات گرفته شده است، فراخی و بزرگی آن را به وضوح نشان می دهد.
نیدرمایر در راس یک هیئت‌ نظامی آلمانی بسوار بر چارپایان, با عبور از مرز ایران وارد هرات شد. وی در طول روز هایی که در هرات به سر می برد، چندین عکس از آبده های تاریخی و  مناظر طبیعی این شهر و دیار را به ثبت رسانده که یکی از آنها همین عکس است. 

نوراحمد کریمی

———————-