دانش ساخت آسیاب های بادی در هرات

بیگمان، اولین آسیاب های بادی در مناطقی از هرات و سیستان که امروز به نام های فراه، نیمروز و هلمند یاد می می شود، در چند هزار سال پیش ساخته شد.

هرات داراي باد معروف 120 روزه‌اي است كه به طور قطع همين امر، مردم منطقه را به فكر بهره‌گيري از اين نيرو انداخته و موجب اختراع آسياي بادي در زمان های قدیم در اين دیار، شده است. سرعت این باد ها گاهي ته 120 كيلومتر در ساعت مي‌رسد.

بادهای هرات از  ماه ثور تا ماه اسدجریان دارد. می‌توان فرض كرد كه مبدأ وزش این باد از «پامیر» است كه نخست در هرات می‌شود و سریعترین جریان آن در فراه، نیمروز و هلمند است.
در سال 1905، گروهي از افسران انگليسي براي تحديد خط مرزی افغانستان و ایران كه در منطقه بودند، گزارش دادند كه 16 روز از ماه می، باد با سرعتي برابر با 140 كيلومتر در ساعت در وزش بود. پس از چهار روز در اثر شدت باد،‌دويست راس شتر گروه به هلاكت رسيدند.
چنان چه اشاره شد، ساخت اولين آسياب‌هاي بادي در آریانا به هزارهاي پيش از ميلاد مي‌رسد. اما از آن‌جا كه اسناد، مدارك و نوشته‌هاي موجود از میان رفته، متاسفانه اكنون نوشتاري در اين مورد از دوران باستان در دست نداريم.

واژه آسیاب از دو بخش «آس» و «آب» درست شده که آس در فارسی دری به معنای «نرم كردن دانه به زیر سنگ» است.
اولین بار كه از آسیا‌ب های بادی آریانا نشانی به دست می‌آید مربوط به نوشته‌های پس از اسلام است.
«نوته بار»، پژوهشگر نامدار هالندی، كه تحقیقات فراوانی درباره آسیابهای بادی انجام داده است، می‌نویسد: … طرز ساخت آسیابهای بادی سیستان بدین گونه است. در آغاز، برج بلندی مانند مناره می‌سازند. ساختمان آسیاب دارای دو بخش است: در بخش پایین، سنگهای آسیا قرار دارد كه – بر اثر چرخش سنگ زیرین – گندم را آرد می‌كند. در بخش بالا، چرخی قرار دارد كه با نیروی باد به حركت در می‌آید. بر اثر حركت چرخ و محور آن، سنگ زیرین آسیاب به چرخش در می‌آید. پس از پایان این بنای دو اشكوبه، سیستانی ها چهار شكاف در دیوار ایجاد می‌كنند. این شكافها به سان شكافهای تیراندازی در برجها و باروهاست. شكافها از درون ‌تنگتر می‌شوند. باد از میان این شكافها با نیروی بسیار به درون می‌وزد، به سان بادی كه از دم آهنگری خارج می‌شود…
آسیاهای بادیخراسان قدیم به قاره‌ اروپا برده شد. گرچه پس از ساخت آسیاهای بادی با محور افقی (یا آسیاهای معروف به هالندی) كه دارای بازده بهتری بود این گونه آسیاب ها از صحنه بیرون رانده شد، در عمل و تا قرن دوازدهم، هنوز در كشور لهستان وجود داشت.

.