پل مالان، آبده ای دیدنی در جنوب هرات

این پل در مسیر جاده قدیمی هرات – قندهار واقع شده و در گذشته های دور، کاروان هایی که از هرات به مقصد سیستان، قندهار و هند سفر می کردند، از این پل عبور می کردند.

پل مالان، در شکوفایی اقتصاد و درآمد مردم هرات نقش مهمی داشته و از همین رو در طول تاریخ، بارها بازسازی شده است.

در بیشتر کتاب های تاریخی که نامی از هرات در آنها آمده، در مورد پل شگفت انگیز مالان نیز سخن گفته شده است.

این پل در سال ۵۰۵ هجری قمری (برابر با ۱۱۱۰ میلادی) و در زمان سلطان سنجر سلجوقی به همین شکلی که اکنون هست، با اندک تفاوت، ساخته شد.

ولی از روی داستان هایی که در مورد پل مالان حکایت می کنند و بنا به اهمیت تجارتی و موقعیت جغرافیایی هرات، گمان می رود که تاریخ ساخت این پل خیلی نزدیک به تاریخ ساخت شهر هرات باشد. در برخی از این حکایت ها، تاریخ ساخت پل مالان تا پیش از ظهور اسلام نیز ذکر شده است.

تخم مرغ

برخی حکایت هایی که در مورد ساخت پل تاریخی مالان وجود دارد، شنیدنی است. بر اساس یکی از این حکایات، پیش از ظهور اسلام، دو خواهر مومن زرتشتی مذهب، به نامهای بی بی حور و بی بی نور که مرغداری داشته اند، از تخم مرغ برای ساخت پل مالان استفاده کردند. این روایت می گوید آن دو، در زمان ساخت پل مالان، در ملات و مصالح ساختمانی آن، تخم مرغ اضافه کردند تا زمانیکه پل مالان ساخته می شد آنها با استفاده از تخم مرغ در ملات یا همان مواد ساختمانی آن زمان، برای مقاوم ساختن پل در مقابل طغیان آب، مقاوم شود.

مالان روستای کوچکی است که در کنار هریرود قرار دارد. به گفته برخی مورخان، پیش از اسلام در این روستا آتشکده ای بوده که اهالی شهر هرات در این آتشکده عبادت می کردند.

در زمانی که بر روی رودخانه هریرود پلی وجود نداشت، مردم به سختی از آب عبور می کردند و خود را به آتشکده می رساندند. این روایت می گوید یک موبد آتشکده مالان به نام برزو – که فرزند نداشت و از بی فرزندی همواره رنج می برد – روزی دست به دامان اهورامزدا شد و گفت اگر مرا فرزندی باشد، به شکرانه آن، بر روی هریرود پلی خواهم ساخت که مردم بتوانند به آسانی از آب عبور کنند و به آتشکده بیایند، خداوند فرزندی به برزو ارزانی کرد و برزو نام او را فریدون گذاشت و سپس به وعده خود عمل کرد و این پل را ساخت .

مثنوی زهره و فریدون

راویان این حکایت می گویند که فریدون، شبی دختری را به خواب دید و عاشق او شد. این دختر زهره نام داشت و پدر او مردی ثروتمند بود. پدر زهره، یک روز به همراه دخترش برای نیایش به آتشکده مالان آمد و آنجا زهره و فریدون همدیگر را دیدند و عاشق هم شدند.

فکری سلجوقی از شاعران و تاریخ نگاران هرات، این داستان را در یک مثنوی به نام فریدون و زهره به نظم در آورده است که در بحر مثنوی یوسف و زلیخای جامی است.

سروده معروف “سر پل مالان” با لهجه هراتی، از روی مثنوی “زهره و فریدون” ساخته شده است:

سر پل مالان دختری دیدم
قشنگ و زیبا او را پسندیدم

قدش بلند بود
راست میگی ؟
موهایش چنگ بود
راست می گی ؟
باما به جنگ بود
راست می گی ؟
چه کنم وفا نداره
نظری به ما نداره
چه کنم وفا نداره
نظری به ما نداره
نمی یایه، نمی یایه ، نمی یایه
ای (این) دختر خوب خوبان هراته
ای دختر ماه تابان هراته
الهی کم مبادا سایهء او
ای دختر سرو بوستان هراته

پل مالان در حال حاضر دارای ۲۲ دهنه یا طاق است. اما الکساندر همیلتون جهانگرد انگلیسی در اواخر قرن نوزدهم میلادی زمانی که از هرات دیدن می کرد در مورد پل مالان نوشته است که این پل، دارای ۱۷ دهنه است.

این جهانگرد همچنین نوشته که در آن زمان آب رودخانه هریرود تغییر مسیر داده و از داخل پسته‌زار کنار پل می گذشته و راه را مسدود کرده بود. گزارشی که الکساندر همیلتون در مورد هرات نوشته، در سال ۱۹۰۴ میلادی در بریتانیا به چاپ رسیده است

نیدر مایر، جهانگرد آلمانی نیز در سال 1915 میلادی که در هرات بسر می برد، از پل مالان عکس هایی تهیه کرده که مشخصات پل را نشان می دهد.

در سالهای تجاوز شوروی سابق به افغانستان، پل تاریخی مالان قسماً از بین رفته بود ولی در سالهای ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ توسط مو سسه داکار مجدداً بازسازی شد.