نیم نگاهی به سالون نگارستان بهزاد در هرات

نیم نگاهی به سالون نگارستان بهزاد در هرات

سالون نگارستان بهزاد که در فهرست آثار ثبت شده وزارت اطلاعات و فرهنگ قرار دارد، درسال 1316 خورشیدی در زمان مرحوم غلام فاروق خان عثمان والی وقت هرات، به شکل آهن پوش با زیر بنایی به وسعت تقریبی 1000 متر مربع ، ساخته شد .
این سالون زیبا در شمال پارک ملکیار در مرکزی ترین نقطه از شهر هرات و در انتهای شمال خیابان خواجه علی موفق، بین دو فلکه سید جمال الدین افغان و معارف قرار گرفته است.
ابتدا، این بناء به هدف برگزاری همایش های مردمی اعمار گردید، ولی خیلی زود به جایگاه مرکزی حکومت داری در هرات  بدل شده است و  هشت سال بعد – 1324 – در زمان عبدالله خان ملکیار والی وقت این ولایت، در ضلع جنوبی این سالون دو ساختمان بزرگ منحنی شکل سه طبقه یی و مشابه به هم که سبک معماری آن، آغوش باز حکومت داری را منعکس می سازد، با عالی ترین شیوه معماری آن زمان، اعمار گردیده است.
این سازه های جدید، با شکوه و به هم پیوسته، سالون بهزاد را چون نگینی درخشنده در بغل گرفته اند.
با گذشت نیم قرن از عمر سالون نگارستان بهزاد، دستان سخاوتمندانه دیگری آستین همت برزدند و مرحوم فضل الحق خالقیار والی آن زمان و رییس تنظیمه هرات در سال١٣٦٧ سقف آهن پوش این تعمیر را برداشته و با پوششی از خشت سنتی هرات و موزائیک زیبا در کف بناء کوشیده و برای تزئین و آرایش بیشتر آن، هنرمندان چیره دست آنزمان را دعوت کرده است که مرحوم استاد محمد سعید مشعل، مینیاتوریست برجسته کشور هم با استقبال از این طرح، با طراحی، نقوش زیبا و خیره کننده مکتب هنری هرات، ذوق هنری و شکوه مینیاتوری و تذهیب استاد کمال الدین بهزاد را دوباره به نمایش گذاشت و در و دیوار این سالون زیبا را  با ترسیم  مینیاتوری های زیبا و خطوط دلپذیر، به مرکز فرهنگی وهنری این شهر و دیار تبدیل کرد و بعد آن به نام خانه هرات ( مکتب هنری نگارستان هرات) مسمی شده است.
استاد مشعل و شاگردانش برمبنای مکتب هنری بهزاد، قسمت های پایینی هر ستون داخل سالون را  به کوزه های زیبا تجسم بخشیدند که قسمت بالایی ستون ها، از میان آنها قد بر افراشته اند. این کوزه ها به همراه تمامی ستون ها، دیوار ها و سقف های سالون،  با نقوش زیبای مینیاتوری و شبکه بری، آراسته شدند و بسیاری از حاشیه های آن ها، با آب طلا ، طلاکوب گردیدند که با تکمیل کار های هنری در سالون، نام نگارستان بهزاد را بر آن گذاشتند.
این نگارستان که در کنار مینیاتوری و خطاطی، با تصاویر نقاشی شده از اشخاص و مفاخر فرهنگی و ادبی این سرزمین مزین شده بود، در زمان حکومت طالبان، آسیب های جدی به خود دید. اما بعد از تشکیل حکومت قانون مدار در کشور -1380 –  از سوی امیر محمد اسماعیل – والی هرات در آن وقت – احیاء مجدد گردید. و در سال 1389، دوکتور داودشاه صبا والی هرات، باعلاقه مندیی که به گسترش هنر و فرهنگ داشت، به مرمت بیشتر و احیاء و بازسازی ابعاد هنری و ساختمانی این سالون و اتاق های حاشیوی آن پرداخت. و قسمت های زیادی  از این سالون هنری و اتاق های مربوط آن را  به کتابخانه ریفرنس حکومتداری، زیر نام « استاد محمد علی عطار هروی» مسمی ساخت و در کنار آن، سقف سالون عبدالله خان ملکیار نیز به منظور بازیابی اصالت فرهنگی آن،  به صورت اصلی و سکوه های خشتی، نوسازی و کف آن از سنگ مرمر هرات فرش گردید و دیوار های آن نیز با چوب مرغوب مزین شد.
باید گفت، تصاویر زیبایی که در گرداگرد سالون نگارستان بهزاد نقش بسته است، عبارت اند از: تمثال های خواجه عبدالله انصاری، مولانا عبدالرحمن جامي ، امام فخر رازي امیرعلیشیرنوایی و عکس های استاد محمد علی عطار هروی ، استاد محمد سعید مشعل و محمد اسماعیل هروی شاعر منتقد و مشهور به اسماعیل سیاه.
از جانب دیگر اين بيت زیبای نقش بسته بر سر لوحه سالون که از سروده های استاد مشعل است، ثبوتی بر تلاش های خستگی ناپذیر این استاد چیره دست کشور برای احیاء دوباره مکتب هنری بهزاد در هرات به شمار می آید:
اگر از دهر ناشادم ولی زین ره بسی شادم
که من مصروف احیای نگارستان بهزادم
یکی دیگر از ویژه گی های این سالون چنین است که : استفاده از کاشی‌ های معرق و هفت رنگ و خشت کاری های نفیس در تمام قسمت‌های این ساختمان، از درب ورودی گرفته تا تمامی قسمت های نمای بیرون آن، به چشم می‌خورد.
همچنین موجودیت دوازده ستون‌ مدور در نمای داخلی ساختمان که به اسماء خداوند (ج) در بالای هر ستون ختم می‌شود، جلوه‌ای خاص و معنوی به آن بخشیده است.
بر علاوه گچبری های ظریف و هنرمندانه بر سر در اکثریت دروازه های نگارستان به روش گلبرگ های سنگ هفت قلم و استفاده از نقوش زیبا به شیوه ی اسلیمی و گردان و به کارگیری از عناصری چون: دهن اژدر، نیم اژدر، بادامچه، انواع گل و برگ،  ترنج ها و … بر شکوه و ماندگاری این تالار افزوده است.
گفتنی است که از سال ها بدینسو قرار است تا  دفاتر اداری مقام ولایت، از این مکان بجای دیگری انتقال کند تا از این سالون به عنوان موزیم و اتاق های اطراف آن، به گونه  گالری های هنری استفاده گردد.

نوشته: ن.ک