نقدی بر کتاب مجموعه مقالات منشی عبدالکریم احراری

یاد نامهء منشی عبدالکریم (احراری):

نگارنده: نصرالدین سلجوقی

مجموعه مقالات ادبی ، اجتماعی و سیاسی مرحوم منشی عبدالکریم به اهتمام داکتر محمد عثمان نورزائی غوریانی و به مصارف مالی بنیاد خیریهء شان در چهار فصل و نودوهشت عنوان و نودنه صفحه با مقدمه دوکتور لطیف ناظمی تحت عنوان برگ ها وباور ها با یک دیباچه از استاد عبدالسلام شایق فراز به دست نشر سپرده شده است.

سپاس و امتنان دارم از آقای نورزائی که در پیشگفتار خود از همکاری راهنمایی من و آقای لطیف ناظمی پیرامون طرح وتدوین این اثر گرانبها اظهار امتنان نموده اند. باید علاوه نمود که همکاری جناب آقای نوراحمد کریمی مسئول فرهنگسرای دوربین، در بخش دریافت مطالب تحقیقی درین اثر ثمر بخش بوده است. قابل تذکر میدانم اینکه مطالعهء تمام فصلهای این مجموعه ء موزون برایم نهایت ارزنده بودامیدوارم تا بتوانم قسمتی از عنوان ها را چون استقلال زبان ، بحث در مورد کلمه تاجیک ، تاجیک ، تایمنی ، جمشیدی، تیموری , فیروز کوهی و هزاره که در بردارنده ء چهار ایماق (۱) می باشد با وجه تسمیهء جکان , نوین و ترکان را با مطلب دلچسپ دیگربه موقع با دوستان شریک سازم.

با سربلند نمودن جنبش های ادبی در هرات انجمن ادبی هرات در سال 1309 شمسی به همکاری سرور جویا مدیر روزنامه اتفاق اسلام و مرحوم منشی عبدالکریم که از پیشگامان آن اندیشه بودند تاسیس شد و انجمن ادبی کابل در سال 1310 شمسی به تعقیب آن به کار آغاز نمود که شرح بیشتر این موضوع را در سالنامه کابل سال 1314شمسی ، نگارنده مطالعه نموده است.

قاضی محمد صدیق خان برای اولین مرتبه به عنوان رئیس افتخاری انجمن برگزیده شد و بعد مرحوم منشی عبدالکریم احراری که در نگارش و خوش نویسی ید طولایی داشت به عنوان رئیس انتخاب گردید. فعالیت های ادبی ، اجتماعی و سیاسی این شخص پرتلاش در همان عصر مهم بوده چنانچه زندگینامه پربار اورا استاد خلیل الله خلیلی درآثار هرات ، چاپ عرفان ، تهران سال 1383 جنین نگاشته است.

« یکی از منورین با هوش و فضلای دانشمند قرن حاضر شهر هرات ، آقای منشی عبدالکریم احراری است.
مشاوالیه به عمر سی و پنج سال خویش در حوزه خدمت دولت داخل شد و فعلاء نیز اداره امورات خارجی را می نماید . فکری دارد روشن ونثری دارد عالی . از روزی که قلم را به دست برداشته تا کنون به بازوی نشرات علمی و اخلاقی خود خدمات مهم را برای پیشرفت مقاصد مشروع جامعه احراز کرده است واز اینجااست که تاریخ قرن اخیر هرات خاطره هایی را که این جوان هوشمند گذاشته ، فراموش کرده نمی تواند.»

چه خوبست که نمونهء کلام این شاعرزیبا کلام را با انتخاب یک بیت از اصل منظومه اش بطورعنوان گونه آغاز نمائیم بدین نهج که:

بشر امروز در اصلاح خویش اند سران ما همه در فکر ریش اند

قضا مارا به بیداد آفریده
فلک ترتیب داد از ما بریده
شب روز کسان در کار باشد
پی اندیشه و کردار باشد
ندارد رنگ بهبودی گل ما
فتاده بار مشکل بردل ما
بشر امروز در اصلاح خویش اند
سران ما همه در فکر ریش اند
چرا، ای عدل ! از مایی گریزان؟
تو ، ای شفقت ! به ما هم شو نمایان
چهان یک سر لباس صنع پوشد
به کار ملت ودولت بکوشند
به جز ماییم کز عالم خبر نه
به فکر خویشتن وز خیر وشر نه
بلی ، نقصان ز بی علمی و جهل است
به نزد عارف هر دشوار سهل است
چو حیوان تا به کی این خواب و خوردن؟
به صحرای جهالت جان سپردن
خبر از ملک (احراری) نداره
چرا بر خویش غمخواری نداره

باذکر مراتب فوق روح این مرد فرهیخته ء شاعر ، روزنامه نگار ، شاعر و خوش نویس شاد و یاد او گرامی باد.

۱ – چهار ایماق: کلمه ء ایماق همواره در ترکستان زمین به کار رفته و چهار ایماق نام ملتی است که از چهار قبیله ء تایمنی، هزاره ، تیموری و زوری تشکیل شده است وهم باید علاوه نمود که در ولایت غور دهکدهء بنام‌ چار ایماق وجود دارد چنانچه جلالی سیاه موی را در آن محل یاد نموده که:

هرات و میمنه تا ملک اندخوی
سمرقند و بخارا تا به شاه جوی
به گشتم هر بلوک و هر ولایت
ندیدم مثل و مانند سیاه موی
سمرقند صیقل روی زمین است
بخارا لایق بستان دین است
سیاه موی سمن بوی پری روی
به چار ایماق یک دانه نگین است