کنسولگری ایران در هرات؛ اقامتی به درازای صد سال

تحقیق و پژوهش از نوراحمد کریمی

(نوت:  استفاده از مطلب با ذکر منبع مجاز است)

• مقدمه:

از آنجائیکه اظهار نظر پیرامون هرگونه موضوعی آنهم در نبود اسناد و مدارک، کار مشکلی است، اما بنابر نظر برخی مورخین، شروع فعالیت های کنسولی کشور ایران در هرات از بعد از حصول استقلال افغانستان در سال 1298 خورشیدی شکل گرفته است.
تا استرداد استقلال کشور، روابط خارجی افغانستان محدود به هند برتانيوی بود و اميرانی چون عبدالرحمن خان و پسرش حبيب الله خان، تمايلی به انکشاف اين روابط  با سایر کشور ها از جمله روسیه و ایران نداشتند.

• شروع روابط دیپلماتیک میان افغانستان و ایران:

درماه جون سال1919 امضای معاهدهء دوستی ميان افغانستان وايران، سرآغاز نخستین روابط دیپلماتیک در میان دو کشور گردید.
یک سال بعد امان الله خان غرض شناسائی کشورش برای جهانیان، به فعاليت های گسترده تر دیپلوماتيک دست زد و به همین منظور درسال 1299 خورشیدی، هيئتی را جهت معرفی افغانستان به ممالک آسيائی واروپائی وایالات متحده امريکا فرستاد. و این هیات در نخستین گام، وارد ایران شد و ضمن گفتگو با مقامات عالی رتبه آن کشور، پیشنهاد پنج ماده‌ای را به دولت ایران پیشکش کرد که حاوی مطالبی چون: افتتاح مذاکره دوستی، مبادله سفرا، اقامه کنسولگری افغانستان در مشهد و افتتاح کنسولگری آن کشور در هرات، استقرار روابط پستی و روابط تجاری بود. این مذاکرات بعد از یک سال منجر به امضای معاهده مودت در سال 1300بین نمایندگان دو کشور گردید. در مفاد این معاهده، دوستی خوبی بین دو دولت تأکید شده بود.
امان الله خان و رضاشاه که به فاصله کمی از یکدیگر در افغانستان و ایران به قدرت رسیده بودند. ترجیح دادند پرداختن به اختلافات اساسی خود را در مرزها که میراثی از گذشته بود، به زمان دیگری موکول کنند و با یکدیگر روابط حسنه داشته باشند.
همچنان در همین سال پيمان های دیگری با اتحاد شوروری و ترکيه نیز به امضاء رسید.
بدین ترتیب سفارت خانه ایران و دیگر سفارتخانه های ممالکی چون شوروی، جاپان، سويس، پولند، فنلند، لايبريا، ايتاليا، فرانسه، جرمنی و ترکيه درکابل کشوده شد.

افتتاح کنسولگری ایران در هرات:

دولت ایران پس از افتتاح سفارتش در کابل، خیلی زود اقدام به تاسیس کنسولگری در هرات کرد و بابی تازه بر روابط دیپلماتیک و کنسولی خویش گشود.
به تعقیب آن کنسولگری افغانستان نیز بعد از گذشت چند سال از شروع به فعالیت کنسولگری ایران در هرات، در شهر  مشهد آن کشور دایر  شد و سردار غلام‌ محمد خان، نخستین کنسول افغانستان در مشهد بود.
هر دو کشور با افتتاح کنسولگری های شان در شهر های هرات و مشهد، بیشتر اهداف اقتصادی را دنبال می کردند‌.
هرات و مشهد می‌توانست به‌عنوان یکی از راههای ارتباطی میان این دو کشور به‌کار گرفته شود. از اینرو احداث جاده هرات تا مرز های غربی کشور، امکان وصل شدن افغانستان با شاهراه های ایران را به وجود آورد و از این مسیر، فعالیت های تجارتی و خدمات حمل‌ و نقل بیش از هر زمان دیگری توسعه یافت.

– نخستین تعمیر نماینده گی

نخستین نماینده گی سیاسی ایران در هرات در تعمیر کرایی نسبتاً بزرگ و زیبایی واقع کوچه شمالی قلعه اختیارالدین هرات مقابل جاده ارزاق و مشرف به بازار ملک قرار داشت. این مکان امروزه به خانه های مسکونی در ناحیه هفتم شهری تبدیل شده است. این موضوع را استاد عبدالغنی نیک سیر، محقق و پژوهشگر هراتی نیز تائید نموده، می‌گوید: « هنگامی که من هنوز ده ساله بودم، کنسولگری ایران در کوچه شمالی قلعه تاریخی اختیارالدین قرار داشت. در آن سالها در جوار آن کنسولگری پدرم کارگاه شعربافی داشت و من رفت و آمد مردم را که بیشتر تجار ملی بودند، برای گرفتن ویزا شاهد بودم. همچنان در آن سال ها موتر های ایرانی و سایر وسایطی که میان افغانستان و ایران در رفت و آمد بودند و در همین منطقه اقدام به باگیری و مسافر کشی می نمودند.»
در سال 1305دولت افغانستان و ایران معایده ی دیگری را در نه فصل در کابل به امضا رسانیدند که تأیید مواد معاهده قبلی، عدم تعرض و حفظ بی‌طرفی هنگام تعرض دولت‌های دیگر و امضای قراردادهای تجاری جزء مفاد این معاهده بود.

• سردی روابط دو کشور تا ختم دوره حبیب الله کلکانی:

در سال 1307 امان الله در بازگشت از سفر اروپایی اش، وارد ایران شد و مهمان رضاشاه گردید. اما به دلیل نزدیک شدن بیش از حد امان الله خان به ترکیه، رضاشاه به سردی با او رفتار کرد. رفتارهای امان الله خان بعد از ورود به کشور و اقامت کوتاه در هرات و مراجعت دوباره به کابل تا اندازه زیادی ضد ایرانی بود و به همین دلیل باعث قطع روابط سیاسی ایران و افغانستان شد.
با شروع اغتشاش امیر حبیب الله کلکانی در افغانستان، ناملایمات فراوان دیگری نیز آنهم در مرز های کشور با ایران به میان آمد. به گونه ای که در سراسر امتداد مرز افغانستان و ایران، از سوی آن کشور قرنطین یک تا چند هفته یی برقرار شد که منجر به برهم خوردن روابط تجارتی افغانستان با مشهد و سپس اروپا گردید و این موضوع سبب گسترش هرچه بیشتر فعالیت های تجارتی شوروی از طریق هرات به افغانستان گردید.
در دوره حبیب الله کلکانی هم هیج ارتباط خاصی میان ایران و افغانستان ایجاد نشد و دولت ایران حکومت کلکانی را به رسمیت نشناخت.

• شروع روابط دوباره

با سقوط حبیب الله کلکانی، محمد نادرشاه زمامدار کشور شد. به دنبال بروز برخی اختلافات مرزی بین ایران و افغانستان، محمدنادر شاه تعیین تکلیف در مورد اختلافات را به عهده ی رضاشاه گذاشت، اما قتل او مانع از حل اختلافات طرفین گردید.
با روی کار آمدن محمد ظاهرشاه در افغانستان ، کنسولگری ایران در هرات همچنان به فعالیت های آرام خود در همان منطقه درب ملک یا کوچه شالی قلعه اختیارالدین ادامه داد.
زیرا درب ملک و اطراف قلعه اختیارالدین از محلات حکومتی در هرات به شمار می‌رفت. در این محلات، مقر نائب الحکومه، فرقه عسکری، پولیس و نیز دفتر مخابرات و  صنعت کاران قرار داشتند که تا قبل از توسعه و انکشاف شهر هرات به جانب شرق بین سال های 1315 تا 1320 خورشیدی، به کار شان ادامه می دادند.

• نقل مکان به تعمیر کنونی:

در همین دوره و پس از اعمار تعمیر های ملکی و دولتی در شهر جدید و اطراف خیابان خواجه علی موفق ( رح ) و انتقال ادارات دولتی از جمله ولایت، مستوفیت، محکمه، مخابات، معارف و… به تعمیر های نو تاسیس شهر جدید هرات، کنسولگری ایران نیز از اوایل سال های 1320خورشیدی به تعمیر فعلی که از سید عظیم آقا خریداری نموده بود، نقل مکان کرد.
نمای بیرونی ساختمان دو طبقه این کنسولگری خشتی است و مانند سایر خانه های ویلایی هرات، در وسط قطعه زمینی به وسعت چند جریب زمین اعمار شده است. طرح ساختمان شباهت زیادی به ساختمان . کمیساری سابق هرات واقع در ضلع جنوبی چهار راهی آمریت دارد. امروزه ساختمان‌های جدید دیگری در داخل محوطه کنسولگری ایجاد شده است.
 

• فعالیت های کنسولی:

کنسولگری ایران در هرات ظیفه داشت تا هماهنگی های لازم برای ایجاد تسهیلات بیشتر و بهتر و صدور روادید برای سفر تاجران افغان و باشندگان این ولایت به ایران را به عمل آورد.

• فعالیت های فرهنگی:

جدا از روابط اقتصادی و تحارتی دو کشور، یکی دیگر از اقدامات مهمی که کنسولگری ایران از بدو شروع فعالیت در هرات انجام می داد، همکاری با نهاد های فرهنگی و مطبوعاتی بود.

معمولا کتب، نشریات و مجلاتی که در ایران چاپ می شد، از طریق این کنسولگری به هرات می‌آمد و سپس در اختیار فرهنگیان و مسئولان امور فرهنگی این ولایت قرار می‌گرفت. کنسولگری ایران معمولا کتاب های ادبی و مجلات فرهنگی و هنری را بنا به ذوق و سفارش فرهنگیان و نویسندگان هراتی وارد می نمود.
در کنار آن چریده اتفاق اسلام، ماهنامه هرات، فصلنامه بلدیه و سایر محصولات فرهنگی که از سوی فرهنگیان این ولایت به نویسندگان و روزنامه نگاران کشور ایران فرستاده می شد، توسط اعضای آن کنسولگری به شهر هایی چون مشهد و تهران منتقل می گردید.
کنسولگری ایران برنامه های فرهنگی و توزیع کتب و نشریات را با جدیت دنبال می‌کرد. حتی برای کتابخانه انجمن ادبی و تنها کتابخانه عامه هرات نیز به دفعات کتاب اهداء نمود.
از مشهورترین مجلات و نشریاتی که طی آن سال ها به هرات می آمد، نشریه روشنگر، اطلاعات هفتگی، کیوان مصور، سپید و سیاه، بانوان و زن روز بود.
وارد نمودن فیلم های ایرانی و فیلم های دوبله شده خارجی نیز برای تنها سینمای هرات که بعد از جشن استقلال سال 1329 افتتاح شد، از دیگر برنامه‌های فرهنگی ایرانیان در هرات به شمار می آمد.
علاوه بر توزیع کتب، مجلات و تهیه فلم های هنری برای نمایش در سینما، در آن کنسولگری محافل و دعوتی های زیادی به مناسبت های مختلف برگزار می شد. کنسول و سایر اعضای دیپلماتیک کنسولگری ایران در هرات با فرستادن کارت دعوت برای مسئولان حکومتی و نیز افراد سرشناس شهر، از آنها برای اشتراک در برنامه های مناسبتی شان دعوت می‌کردند.
استاد نیکسیر می گوید: « علما، فرهنگیان، مسئولان ادارات دولتی و شخصیت های برجسته هراتی در محافلی که از سوی کنسولگری ایران در هرات برگزار می شد، اشتراک می کردند. کنسول ایران و دیگر بزرگان هرات در این محافل به ایراد سخنرانی می‌پرداختند. »
همچنان تا قبل از تاسیس شرکت  هواپی آریانا در سال 1334 در کشور، اعزام حجاج از طریق زمینی صورت می گرفت و این موضوع سبب افزایش خدمات کنسولی از چند ماه باقی مانده به مراسم حج در آن کنسولگری می گردید. زیرا کنسولگری ایران در هرات می بایست ویزای کشورش را برای ورود حجاج حوزه جنوب غرب افغانستان به ایران صادر می کرد.

• دیپلمات های سرشناس دوره شاهی:

باقر دانش سرکنسول وقت ایران در ملاقات با فرهنگیان هرات ( کتابخانه عامه- حوت 1347 )

——————————————————————————————————

سرکنسولهای ایران مقیم هرات، تا حد زیادی ثابت بودند و هر چند سال یکبار شخص دیگری جانشین سرکنسول قبلی می‌شد. شاید این هم بخاطر فعالیت های آرام و بدون تشنجی بود که از سوی آن کنسولگری صورت می گرفت.
برخی از سرکنسول هایی که طی دهه های اول تا چهارم قرن چهاردهم هجری شمسی در کنسولگری ایران در هرات ایفای وظیفه نمودند، عبارت بودند از آقایان  نوایی ( 1324- 1329 ) نورزاد ( 1330-1334  )، کیانی (1334-1336 )، ( حسام الدین خسرو پرویز ( 1337- 1344 ) و  باقر دانش ( 1344- 1350 )
نورزاد در اوایل سال 1337 کتابخانه آن کنسولگری در هرات را دایر نمود. این کتابخانه به منظور استفاده همگانی شکل گرفته بود. اما به دلیل آنکه طی آن سالها افتتاح هرگونه مراکز فرهنگی و کتابخانه ها از سوی دفاتر خارجی نیازمند صدور مجوز از ادارات حکومتی افغانستان بود، دروازه این کتابخانه تا مدتها بر روی عموم مسدود ماند
حسام الدین خسرو پرویز در طی سالهای ( 1337- 1344 ) سرکنسول ایران در هرات بود. در زمان اقامت وی در این ولایت، سفر تاریخی شاه ایران به افغانستان در ماه اسد سال 1341 صورت گرفت.

باقر دانش نیز در طی سالهای دهه چهل خورشیدی، سرکنسول ایران در هرات بود. او از همان ابتدای ورود به هرات، ارتباط نزدیکی با فرهنگیان این ولایت برقرار کرد. باقر دانش زمینه دسترسی فرهنگیان دو کشور را با نشریات افغانستان و ایران تسهیل بخشید.
باقر دانش دیپلماتی کهنه‌کار و فیهم بود و با توجه به شناختی که از افغانستان بویژه ولایت هرات داشت، روابط دوستانه خوبی را با فرهنگیان این ولایت برقرار کرد. اشتراک در محافل فرهنگی و ادبی هراتیان و اعزام فرهنگیان این ولایت به جشن ها و سمینار های فرهنگی و هنری که در ایران برگزار می شد، از اقدامات موثر او برای نزدیکی هرچه بیشتر ساکنان هر دو کشور به شمار می آید.

• تحکیم بیشتر روابط اقتصادی:

همچنان احداث شاهراه هرات ـ اسلام‌قلعه  توسط یک شرکت امریکایی در سال 1345 خورشیدی شروع و با پایان کار آن در 22 ماه میزان سال 1346 ، سبب رونق هرچه بیشتر فعالیت های اقتصادی میان دو کشور و رفت و آمد سیاحان و جهان گردان به ولایت هرات گردید. به همین ترتیب کنسولگری ایران در هرات نیز بر خدمات کنسولی خویش افزایش به میان آورد . گفتنی است، شاهراه هرات ـ اسلام‌قلعه    در تاریخ 3 ماه جدی 1346 رسماً افتتاح شد. برای این پروژه‌ 9 میلیون و 353 هزار و 290 دالر از کمک‌های بلاعوض امریکا مصرف و 64 میلیون افغانی آن نیز از بودجه دولتی افغانستان پرداخت گردید.
در همین حال روابط افغانستان و ایران در دوره پادشاهی محمد ظاهر شاه بعد از میانیگری آن کشور میان افغانستان و پاکستان، بهبود بیشتری به خود یافت.
ایران نخستین قدم ها را در قبال دو همسایه شرقی‌اش افغانستان و پاکستان، برداشت و طی این اقدام دوباره روابط دیپلماتیک هر دو کشور از سر گرفته شد. در همین سال‌ها مذاکراتی نیز میان ایران و افغانستان بر سر چگونگی تقسیم آب رودخانه هیرمند صورت گرفت که نتیجه بخش نبود.
تا  آنکه محمد موسی شفیق صدر اعظم وقت افغانستان بر سر چگونگی تقسیم آب رودخانه هیرمند پیش قدم شد و راهی تهران گردید و در 23 ماه دلو ۱۳۵۱خ قرارداد تقسیم آب هیرمند را با «امیر عباس هویدا» نخست وزیر وقت ایران منعقد کرد و هر دو طرف به %۲۰ آب رودخانه سهم ایران رضایت دادند.

• کودتای سفید سردار محمد داود خان ( 22 سرطان 1352 ):

وقوع کودتاه 26 سرطان سال 1352 سردار محمد داود خان در افغانستان، تا حدود زیادی از روابط دوستانه و نسبتاً صمیمانه دو کشور کاست و دچار خلل شد؛ ولی پس از مدتی روابط دو کشور رو به بهبودی نهاده و روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور به حالت عادی بازگشت.
در ماه ثور 1354 سردار محمد داود خان به تهران ایران رفت و با «محمدرضا شاه پهلوی» دیدار نمود. از همین زمان، روند نزدیکی دو کشور دوباره آغاز گردید.
داود خان در راه بازگشت از ایران، به ولایت هرات آمد و چند روزی را در این ولایت سپری کرد.
در همین سال کمیسیون همکاریهای اقتصادی ایران و افغانستان در تهران تشکیل شد و این کمیسیون اقدام به برنامه ریزی های عمرانی در افغانستان نمود که ایران تامین هزینه‌های تکمیلی این برنامه‌ها را بر عهده گرفت. در هفدهم ماه ثور سال ۱۳۵۶خ داودخان برادر خود «محمدنعیم خان» را برای گفتگو با مقامات ایرانی روانه آن کشور کرد و وی طی موافقتنامه‌ای که با دولت ایران در یازدهم ماه جوزا منعقد نمود، با وامی به مبلغ ۳۰۰ میلیون دالر به افغانستان بازگشت. همچنین دولت شاهنشاهی ایران وعده تداوم کمک‌ها تا مرز ۲ میلیارد دالر را در سال‌های آینده داد. دریافت حصول اینگونه توافقات بزرگ اقتصادی سبب گردید تا فعالیت های کنسولگری ایران در هرات نیز قوت بیشتری بخود بگیرد. این کنسولگری برنامه های کاری خویش را زیر چتر توافقات به میان آمده و بنا بر مشترکات فراوان تاریخی، فرهنگی  و دینی میان دو کشور، تا سال های قبل از انقلاب ایران ،با آرامی به پیش می برد و روابط دوستانه‌ میان متنفذین، فرهنگیان و رجال برجسته این ولایت با اعضای آن کنسولگری برقرار بود.

– کودتای ثور 1357 و سرد شدن دوباره روابط دو کشور:

با وقوع کودتای هفتم ثور ۵۷ در افغانستان، حکومت پهلوی گرچه به سختی دولت کمونیستی افغانستان را به رسمیت شناخت، اما روابط خود را تا سطح کاردار در سفارت آن کشور در کابل و به کارمندان پائین رتبه در کنسولگری هرات تنزل داد.
از جانب دیگر باوقوع انقلاب ۲۲ بهمن ( دلو ) 1357 در ایران، باعث ضعف هر چه بیشتر روابط بین دو کشور شد.
قیام 24 حوت 1357 مردم مسلمان هرات در مقابل حاکمان خلق و پرچم نیز سبب رکود هرچه بیشتر فعالیت های کنسولگری ایران در هرات گردید. زیرا حاکمان وقت، انقلاب ایران را عامل اصلی این قیام مردمی می دانستند.
اما مردم افغانستان رهبران کودتاچی را کمونیست و کافر می‌خواندند و خیلی زود در قبال تجاوز قشون سرخ شوروی سابق به این کشور، دست به جهاد مسلحانه زدند.
ایران از اولین کشورهایی بود که تجاوز به افغانستان و حضور نیروهای نظامی شوروی را محکوم کرد.
پس از حمله شوروی به افغانستان، ایران حمایت از مجاهدین افغان را آغاز کرد. این کشور مرز های غربی اش را بر روی آوارگان افغان که به دلیل شدت جنگ ها در کشور، راه مهاجرت را در پیش گرفته بودند، باز کرد.
این در حالی بود که ایران خود درگیر مناقشات گسترده با گروه‌های مسلح مخالف در اغلب ولایات مرزی و همچنین درگیری مسلحانه با سازمان مجاهدین خلق در شهرهای بزرگ بود و مصالحه با شوروی، بیش از حمایت از مجاهدین افغان برای ایران نفع مادی داشت. ایران در تمام سال‌های اشغال افغانستان توسط شوروی به حمایت سیاسی – نظامی از ملت مجاهد افغانستان ادامه داد.
حتی با وجود آنکه فوتبال ایران به بازی‌های المپیک 1980 روسیه راه یافته و خود را آماده کرده بود، اما حمله و حضور نظامی شوروی در افغانستان سبب گردید تا همچون سایر کشورهای اسلامی، بازی‌ها را تحریم کند.
بدین ترتیب مناسبات دو کشور روز به روز رو به سردی گرائید و دوستی های گذشته، به خصومت و ستیزه جویی مبدل شد و تا هنگام پیروزی مجاهدین در سال 1371 روابط ایران با حکومت وقت افغانستان، در تمامی عرصه ها، در سطح بسیار پائینی قرار گرفت.

• پیروزی مجاهدین (1371 ) و شکل گیری روابط حسنه

بعد از استقرار حکومت مجاهدین در افغانستان (1371-1374 ) کنسولگری ایران از هر فرصتی برای تحکیم روابط و برقراری مناسبات حسنه با ساکنان این دیار استفاده می‌کرد. مجاهدین، علماء و روحانیون، فرهنگیان و هنرمندان ، از مهمترین گروههای اجتماعی در هرات بودند که مورد توجه قرار گرفتند. این کسولگری در سال های نخست پیروزی مجاهدین بخاطر ایجاد سهولت در رفت و آمد افغانان به ایران، صدور ویزای بدون پاسپورت را آغاز کرد و با دادن برگه های تردد، باعث دیدار هزاران شهروند هراتی با اقوام مهاجر شان در ایران گردید.
یکی دیگر از اقدامات علی خودستان سرکنسول وقت ایران مقیم هرات طی آن سالها، برگزاری محافل متعدد بخاطر تجلیل از مناسبت های ملی و مذهبی در جهت تحکیم روابط  حسنه با مردم هرات بود.
این برنامه ها و دعوتی ها با عناوین مختلف نظیر روز عاشورا، هفته وحدت ( دوازده تا هفده ربیع الاول)، سفره افطاری، سالگرد وفات آیت الله خمینی، جشن پیروزی مردم ایران و… برگزار می‌شدند. معمولاً در این محافل از افراد سرشناس شهر مانند مقام ولایت، روسای ادارات دولتی، علما و روحانیون، اساتید و فرهنگیان و  تجار ملی دعوت به‌عمل می‌آمد. این محافل با سخنرانی ها و پذیرایی از مهمانان برگزار می‌شد. علاوه‌براین، اعضای کنسولگری ایران در روز های عید فطر و عید قربان به دیدار رجال برجسته هرات می رفتند و همچنان دروازه آن کنسولگری برای رفت و آمد عموم  بدر روز های این دو عید، باز بود و شهروندان  هراتی بر اساس سنت پسندیده عید مبارکی، به آن مکان دیپلماتیک نیز سری می ردند و لحظاتی چند در کنار سفره عیدی ساکنان همسایه غربی کشور شان سپری می کردند.
همچنان از اقدامات مهمی که کنسولگری ایران در هرات دنبال می‌کرد، روند اجرایی شدن تفاهمنامه های فرهنگی، اقتصادی و تجارتی بود که میان والیان هرات افغانستان و خراسان ایران در دو سفر تاریخی ایشان به ولایات همدیگر،  به امضاء رسیده بود.
در بیست و سوم ماه حمل 1372 و پس از گذشت یکسال از تشکیل حکومت مجاهدین در افغانستان، مهندس مفیدی والی ( استاندار) وقت خراسان، نخستین نماینده عالی رتبه  کشور ایران بود که در ترکیب یک هیات وارد هرات شد و با امیر محمد اسماعیل، والی وقت این ولایت، موافقت نامه همکاری  در زمینه های سیاسی، امنیتی، فرهنگی و بازسازی امضا نمود.
یکسال بعد در اواخر ماه میزان سال 1373 هنگامی که آقای  سید محمد علوی زاده نیز در همان شب و روز ها، اعتماد نامه خویش را به حیث سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در هرات، تقدیم امیر محمد اسماعیل نموده بود، سفر رسمی مقامات افغان به سرپرستی والی وقت این ولایت و بنا به دعوت وزارت خارجه ایران، به جانب آن کشور شکل گرفت.
در این سفر بر تحکیم مناسبات دو جانبه تاکید به عمل داد و استاندار خراسان برای کمک به بازسازی زیر بنا های ولایت هرات، قول همکاری داد.
کنسولگری ایران طی آن سال ها موضوعات فرهنگی را نیز با جدیت دنبال می‌کرد.
نخستین فیلم های  آموزشی که در باب تعلیم و تربیه بود، در ماه جوزا سال 1373 در بسیاری از مکاتب این ولایت به نمایش در آمد.
این فیلم از سوی یک هیات هنری و سینمایی از حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با حضور نمایندگانی از ریاست های معارف و اطلاعات و کلتور به نمایش در می آمد.  این هیات همچنان با مسئولان فرهنگی هرات تفاهمنامه ای را در زمینه های عکاسی ، فلم ، نقاشی و حضور در فیستیوال های هنری میان دو کشور به امضاء رساندند.
همچنان در اواخر ماه عقرب همان سال این کنسولگری بیش از ششصد جلد کتاب در زمینه های مختلف را به کتابخانه پوهنتون هرات اهداء کرد.

• دوره طالبانی و برقراری روابط تیره میان دو کشور:

در ماه عقرب سال 1374 گروه طالبان از ولایات جنوبی کشور وارد هرات شده و این ولایت را به تصرف خود در آوردند.
حضور طالبان در هرات، باعث آشفتگی در مرز های غربی کشور و بروز مشکلات فراوان در عرصه تجارت و اقتصاد ساکنان این دیار شده بود و مسئولیت آقای میر فرح در کنسولگری ایران مقیم این ولایت، مصادف شده بود با حضور  سنگین این گروه در هرات.
اعضای این کنسولگری در دوره طالبان نیز همچنان به فعالیت مشغول بودند. اما فعالیت های کنسولی شان کاهش و حتی بعد از وقوع حادثه کنسولگری ایران مقیم مزار شریف در هفدهم ماه اسد سال 1377 که منجر به کشته شدن هفت دیپلمات ایرانی آن کنسولگری گردیده بود، کاملاً قطع و دروازه آن بر روی متقاضیان به ویزا مسدود شد.
شروع فعالیت های کنسولی کنسولگری ایران در هرات بعد از گذشت یک سال و اندی و با تقرر حسین خانی به حیث سرکنسول آن، خوشحالی شهروندان این ولایت و متقاضیان به ویزای آن کشور را دو چندان نمود، زیرا از بار مشکلات مردم  تا حدود زیادی می‌کاست. وجود بیش از حد  متقاضیان به ویزا،باعث شد که مقامات آن کنسولگری با موافقه گروه طالبان تصمیم بگیرند تا صدور ویزا برای شهروندان هرات را در استادیوم ورزشی تسریع بخشند.
به همین منظور در یکی از روز های تابستانی سال 1378 جمع کثیری از مردم که شب قبل آن را در میان پارک ترقی شهر بسر برده بودند، از طریق دروازه جنوب غربی، وارد استدیوم شدند و خیلی زود در گرداگرد تخت های سمنتی آن جای گرفتند. آن روز اگرچه به پیمانه زیاد ویزا صادر نگردید، اما آغازی دوباره برای شروع روند صدور ویزای جمهوری اسلامی ایران به شهروندان این ولایت بود.

      –  ورود دوباره مخاهدین به هرات ( عقرب 1380 )

پس از ورود دوباره مجاهدین به هرات و تشکیل حکومت قانونمدار در کشور ( 22 عقرب 1380 ) ، فعالیت کنسولگری ایران مقیم هرات افزایش یافت و دامنه فعالیت های‌شان را به سمت حمایت از برنامه های بازسازی گسترش دادند.
از مهمترین برنامه های عمرانی جمهوری اسلامی ایران که توسط کنسولگری آن کشور در هرات پیگیری می شد، احداث شاهراه هرات- دوغارون به طول 132 کیلومتر در سالهای 1381 تا 1383بود.
جاده دوغارون به هرات که مهمترين مسير ارتباطی بين ايران و افغانستان به شمار می رود با هزينه ۶۰ ميليون دالری ايران بازسازی شده است.
ساخت اين جاده بخشی از کمک ۲۵۰ ميليون دالری ايران به بازسازی افغانستان است که تفاهم نامه آن در سال ۱۳۸۱ بين دو کشور منعقد شده بود.
نظارت و پیگیری مدوام از مراحل ساخت این شاهراه نه تنها در الویت کاری آن کنسولگری بود، بلکه تمدید لین برق 20 میگاواتی از ایران به هرات و اعمار ساختمان های مجهز حرفه و فن نیز مورد پیگیری ایرانیان در سال های نخست دهه هشتاد خورشیدی قرار داشت.
بعد از حسین خانی ، برای مدتی محمد رضا احمدی سرپرست آن کنسولگری بود و به تعقیب آن  محمد علیجانی در سال 1382 عهده دار این مسئولیت شد که با تقرر محمد علی نجفی ‎منش در اوایل ماه جوزا سال 1384 به حیث سرکنسول ایران مقیم هرات، کوتاه ترین دوره کاری در این سمت برای وی رقم خورد.
پس از تقرر محمد علی نجفی ‎منش بود که عملیات اجرايی پروژه احداث خط آهن هرات – خواف، که افغانستان را به شبکه راه آهن ايران و اروپا پيوند می دهد، همراه با بهره برداری از جاده شصت کيلومتری هرات – فارياب با حضور معاونان روسای جمهور افغانستان و ايران  در هفتم ماه اسد سال 1385آغاز شد.
خط آهن هرات – خواف ۲۱۶ کیلومتر طول دارد که هفتاد وشش کیلومتر آن در خاک ایران و متباقی آن در خاک افغانستان موقعیت دارد. قرار است در آینده ها این خط آهن به  خطوط آهن کشورهای آسیای میانه، چین و از این طریق به اروپا وصل شود.
توافقنامه اجرای اين پروژه، در سفر ماه جوزا سال 1383حامد کرزی رييس جمهور افغانستان به ايران به امضا رسيد.
معاونان روسای جمهور دو کشور، همچنين بهره برداری قسمتی از جاده ارتباطی هرات – فارياب را افتتاح کردند.
جاده شصت کيلومتری هرات – ارملق در اين مسير، که با هزينه سی ميليون دالری ايران به بهره برداری سپرده شده، تا شهر ميمنه ولايت فارياب ادامه خواهد يافت و به عنوان بخشی از شاهراه حلقه ای افغانستان، قرار است هرات را به هشت ولايت شمالی و شمال غربی کشور پيوند دهد.
تا قبل از افتتاح و شروع به کار شعبه آرین بانک ایران در 22 ماه اسد سال 1385 در هرات، کلیه پرداخت پولی مربوط به اخذ ویزای ایران در داخل کنسولگری انجام می شد، اما بعد از این تاریخ، آرین بانک این مسئولیت را بر عهده گرفت.
معمولاً نرخ تعرفه های ورود به جمهوری اسلامی ایران  تا اوایل دهه نود خورشیدی بدین شرح بود:
1- صدور روادید زیارتی 40 یورو
2- صدور روادید جهانگردی 40 یورو
3- صدور روادید تجاری یکبار 80 یورو
4- صدور روادید تجاری سه ماهه ( کثیر المسافره) 130 یورو
5- صدور روادید تجاری شش ماهه ( کثیر المسافره ) 250 یورو
5- صدور روادید تجاری یکساله ( کثیر المسافره ) 500 یورو

اما بعد از این تاریخ، قمیت ویزا های زیارتی و جهانگردی نیز هشتاد یورو گردید و بر دیگر تعرفه ها هم افزایش قیمت به عمل آمد.
همچنان کنسولگری ایران مقیم این ولایت بنا به پیروی از فرامین وزارت داخله کشورش، برنامه صدور ویزا به اتباع افغانستان را در قبال اخذ ضمانت 300 یورویی روی دست گرفت که مسافران افغان پس از مراجعت از ایران به وطن، می توانستند ضمانت خود را پس بگیرند.
تا آنکه پس از گذشت قریب هفت سال، موضوع ضمانت برای اخذ ویزای ایران، از دستور کاری آن کنسولگری حذف شد.
این موضوع با نشر اعلامیه‌ای در اوایل ماه دلو سال 1387 از سوی بخش مطبوعاتی سرکنسولگری ایران مقیم هرات، اعلام گردید.
رحیم محمدی یکتا که از اوایل سال 1388 خورشیدی به جیث سرپرست سرکنسولگری ایران مقیم هرات به جیث صرپرست گماشته شده بود،بعد از مدتی به عنوان سرکنسول معرفی و تا اوایل دهه نود خورشیدی به کار خود ادامه داد.
بعد از وی در از اواسط سال 1391 و تا اوایل سال 1392 افرادی چون حسین حجت و  مسعود افشار به حیث سرپرست موقت و کنسول درجه یک، ایفای وظیفه نمودند. تا آنکه  محمود رشید افخمی  در ماه سنبله 1392 سرکنسول آن کنسولگری در هرات گردید.

حضور آقای افخمی در هرات، مصادف بود با امضایموافقت‌نامه کنسولی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری
میان کابل و تهران که در سال 1394 صورت گرفت.
صدور ویزای یک‌ساله برای تاجران افغانستان و ایران، بخشی از این موافقت‌نامه بود.
بعد از این توافق، نخستین گام های عملی از سوی کنسولگری ایران مقیم هرات برداشته شد و بسیاری از محدودیت های موجود در صدور ویزا از میان رفت.
در همین حال طرح عقب نشینی خیابان اصلی شهر هرات معروف به خیابان خواجه علی موفق ( رح ) که از سوی فرهاد نیایش، شاروال وقت هرات، در زمستان سال 1394 روی دست گرفته شده بود، به دلیل تخریب خودسرانه موانع امنیتی آن کنسولگری ، به یک بحران کوتاه مدت تبدیل شد. اما خیلی زود با پا در میانی مقامات مرکزی کشور، اوضاع به حالت اولیه خود بازگشت.
یکی دیگر از رویداد های مهم در دوره آقای افخمی، شروع ساخت قطعه سوم خط آهن هرات خواف در داخل خاک بود که با حضور مقامات عالی رتبه دو کشور از هفدهم ماه سنبله سال 1395 روند اجرایی به خود گرفت.

همچنان در این دوره محدویت صدور ویزای زمینی از سال ۱۳۹۵ از میان رفت و دیگر شهروندان افغان از آن پس برای گرفتن ویزای ایران، ناچار به خرید تکت هوایی نگردیدند.
قبل از این بسیاری از متقاضیان ویزای جمهوری اسلامی ایران مجبور به انتخاب سفر هوایی از طریق شرکت های هوایی آسمان و « کیش» به آن کشور بودند.
در همین حال پروسه واکسن شدن متقاضیان به ویزای ایران نیز که از شروط اجباری بود، حال حضر رفع شده است.
اما موضوع بیمه مسافران همچنان پا برجاست و بیمه های رازی و ملت ایران این مهم را بر عهده دارند.
لغو جواز و توقف فعالیت بانک خصوصی آرین در افغانستان ازسوی د افغانستان بانک در اواخر ماه ثور 1398 ، از دیگر اتفاقات مهم در دوره آقای افخمی در هرات بود که باردیگر پرداخت های پولی از بابت تعرفه های ویزا و بیمه جمهوری اسلامی ایران به داخل  آن کنسولگری رجعت داده شد که تا به اکنون به همین گونه جریان دارد.
س از ختم دوره پنج ساله آقای افخمی ، محمد صدیقی‌ فر به‌عنوان به حیث سرکنسول جدید ایران مقیم هرات تعیین شد. محمد صدیقی‌ فر کار خود را از ماه سرطان سال 1398 آغاز نمود.
بعد از حضور وی در هرات،  صدور ویزا برای شهروندان افغان، از نصب استیکر به الکترونیکی تبدیل شد و هر شهروند این دیار پس از اخذ برگه تردد، می‌توانند از مرزهای مشترک، وارد جمهوری اسلامی ایران شوند.
گفته می شود، در حال حاضر روزانه 1200 ویزا از سرکنسولگری ایران در هرات صادر می‌ گردد که در یک هفته این میزان به 7 هزار روادید می‌رسد.

 منابع م عاخذ:

کلکسیون های قدیمه روزنامه اتفاق اسلام- هرات

کلکسیون های قدیمی ماهنامه هرات

آرشیف مجله دوربین

کتاب افغانستان در مسیر تاریخ/  میر غلام محمد غبار

هرات در عهد ملکیار / اخی کروخی
«جمهوری هراتٍ» عبدالرحیم خان نایب سالار»/ مترجم:آریانفر
 کتاب رازهای سر به مهر تاریخ دیپلماسی افغانستان/ اثر پروفیسور داکتر ولادیمیر بویک برگرفته از شماره های يازدهم و دوازدهم سال دوم ماهنامه مشعل