مجله دوربین دانشنامه هرات، ادبی، فرهنگی، هنری و اجتماعی 
نوشته : ولی محمد حدید
گوهر شاد بیگم هم اهل سیاست بود و هم اهل فرهنگ و هنر و ادب.
همسر شاده عادل و فرهنگ دوست شاهرخ میرزای تیموری ، گوهر شاد بیگم هرجایی كه نیاز می دید ، در امور كشورداری مداخله می نمود ، در جنگ ها، یکجا با همسرش شركت می ورزید و گهگاهی ، شاهرخ میرزا را به قبول نظرش وادار می ساخت.
شاهرخ میرزا چنان گرویدۀ هرات شده بود كه این شهر را پایتخت خویش بساخت و هری مركز دانش و هنر و فن و عرفان و فلسفه و نجوم و …گشت.
سرسبزی، آبادی و گسترۀ هنر و دانش دراین دیار کهن که با همت شاهزادگان تیموری بویژه شاهرخ میرزا وهمسرش گوهرشاد بیگم فراهم شده بود ، هرات را مروارید خراسان گردانید. شاهرخ میرزا در راه هنگام بازگشت از سفری به هرات، بیمار شد ود ر سال۱۴۴۷ میلادی گوهر شاد بیگمش را درین جهان فانی تنها گذاشت.
چند سالی می شود كه ملكه گوهرشاد بیگم، دیگر تنهاست؛ نبرد و ستیز برای کسب تاج شاهی میان شهزادگان گورگان به سختی جریان دارد.
این بانوی دوستداشتنی و مورد احترام همه، هنوز هم كانون مشوره و دادخواهی میان هراتیان و سركردگان لشكری و كشوری شمرده می شود. باغ زاغان محل رفت و آمد مخالفان و همنظران شهزاده های تیموری برای دریافت مقام سلطنت گردیده است. بوسعید گرگانی برادرزاده شاهرخ كه نمی تواند ارگ هرات را تصرف كند.، چاره اش را برای به قدرت رسین در سرزمین پهناور خراسان و پایتخت آن ، شهر هری، تنها در از بین بردن ملكه گوهر شاد می بیند.
باغ سپید هوا و نوای دیگری دارد. ازین باغ زیبا و سرسبز بوی خون می آید. آگاهان ماجرا به ماتم نشسته اند.
زیرا سر ملكۀ خراسان زمین، محبوب هراتیان، معمار گنبد گوهرشاد ، مدرسه ومصلای هرات، مسجد گوهرشاد در مشهد، مادرو پرورش دهندۀ دو فرزند هنرمند، میرزا بایسنقر خوش طبع و هنرپرور و میرزا سلطان ابراهیم برادر میرزا بایسنقر فاضل، مؤلف و تدوین كنندۀ مصالح و زندگی نامه امیرتیمور به فارسی و ترکی، ازتن جدا می گردد.
بلی ۵۷۹ سال قبل از امروز ، روزیکه سر از تن این بانوی فرهیخته جدا میگردد ، روزنهم ماه رمضان سال ۸۶۱ هجری قمری در هرات بود که جلاد بی رحم به دستور بوسعید، شمشیرش را بر گردن زنی فرو می برد،هشتاد و یك ساله.
و درهرات برای نخستین بار با حضور فرهنگیان و فرهنگ دوستان ، یاد و کارنامه های درخشان این بانوی دین دوست و علم پرور ، خییر و فقیرنواز ، هنردوست و فرهنگ پرور را گرامیداشت شد.
هرچند مخلصان و ارادتمندان سلسله درخشان تیموری ، همواره از بی مهری و نامهربانی هایی که درحق شاهزاده گان و شهبانوان تیموریان و میراثهای ارزشمندی که از آنها برجا مانده ناراض وشاکی اند ، اما وعده های را که مسولین امور بمنظور حفاظت و مرمت میراثهای گرانبهای این دوره داده اند امید است جامه عمل بپوشد و مثل گذشته ها تنها به وعده و حرف خلاصه نشود.
آخرین بی مهری و نا مهربانی که مخلصان و ارادتمندان دوره باشکوه تیموریان را سخت ناراحت و نگران کرد ، نباشی مقبره آخرین شاهزاده تیموری سلطان حسین بایقرا بود ، اما یگانه نهاد و مرجعی که در نکوهش آن صدا بلند کرد و دادخواهی نمود ترکتباران مقیم هرات بویژه اعضای بنیاد خیریه امیرتیمورصاحب قران در هرات بود. اعضای این نهاد سه روز متوالی باحضور در مقبره سلطان حسین بایقرا و ریاست اطلاعات فرهنگ هرات نگرانی عمیق و جدی شانرا نسبت به این بی حرمتی ابراز داشتند . مسولان حکومتی برای دلجویی از ارادتمندان ، دنبال بهانه ای بودند که حداقل مرهمی شود برای زخمهای ناسوری که سالهاست فرهنگیان و حامیان واقعی میراثهای فرهنگی دوره تیموریان را رنج میدهد. درنهایت مناسبترین فرصت در این راستا را برگزاری یادواره درگذشت گوهرشاد بیگم یافتند . هرچند ایجاب میکرد تا برای گرامیداشت از شخصیت و کارنامه های درخشان این بانوی فهیم و مردمدار و شهیر مراسمی در خور شان این بانوی سیاستمدار و فرهنگ پرور برگزار گردد تا درپرتو آن ، زوایای پیدا و پنهان شخصیت چند بعدی این شهبانوی بزرگ مورد تحلیل و بررسی علمی و کارشناسانه قرار گیرد ، اما بدلیل اینکه سالروز شهادت این بانوی سیاستمدار و هنرپرور در نهم ماه مبارک رمضان اتفاق افتاده ، مسولین امور را وادشت تا این مراسم را در چنین روزی برگزار نمایند.
هرچند این برنامه با مشکلاتی همراه بود وکمبودی های حس میشد اما بنظر حقیر چند نکته مثبت در آن وجود دارد که ازجمله ایجاد صندوق حمایت از بناها و میراثهای ارزشمند دوره تیموریان و ایجاد پوسته امنیتی در ساحه مصلی برای جلوگیری از دستبرد و تخریب مقبره های شاهزاده گان تیموری و دیگر اثار بجا مانده از آن دوران نام برد که در صورت عملی شدن گامیست ارزشمند، درخور تحسین و تامل برانگیز.
ترکتباران مقیم هرات که در حقیقت ادامه دهنده راه نیاکان و اجداد با افتخار خود اند ، علاقمند اند در برنامه های عمرانی و بویژه مرمت و بازسازی میراثهای مشترک فرهنگی ، حمایت مادی و معنوی بمنطور راه اندازی سیمینارها و کنفرانس های علمی و تحقیقی ،درصوریتکه از سوی نهادهای ذیربط از موجودیت شفافیت لازم برایشان اطمینان کامل داده شود سهم گرفته ، بدون شک دین خود را در برابر میراثهای ماندگار نیاکان شان ادا خواهند کرد و علاوه بر آن در برابر هرگونه کم کاری و سهل انگاری و دیدگاه های تعصب گرایانه خاموش ننشته به دادخواهی های حق طلبانه و عدالت محور خود ادامه خواهند داد.
ترکتباران مقیم هرات در حالیکه یادواره ۵۷۹ سالیاد درگذشت ملکه گوهرشاد بیگم را که با تلاش و همت اداره امور ریاست جمهوری و ریاست اطلاعات وفرهنگ ولایت هرات و دیگر ادارات همکارشان در کوتاه ترین زمان ممکن با همه کمبودیهایش را برگزار نمودند به دیده قدر نگریسته ، مصمم اند در آینده در برگزای همچو محافل فرهنگی سهم ارزنده بگیرند و در غنا مندی فرهنگ ومدنیت این سرزمین کهن و تاریخی نقش خود را بعنوان وارثین این تمدن کهن و با ارزش صادقانه ایفا نمایند.
