رسم و رواج های نوروزی هراتیان

مراسم جشن نوروز در افغانستان از روز اول ماه حمل جشن گرفته می‌شود. آغاز مراسم جشن نوروز در افغانستان در شهر های مزار شریف ، کابل و  هرات از شکوه خاصی بر خوردار است . در همین حال بسیاری مردم از نقاط مختلف کشور از دیر باز تاکنون در آغاز فصل بهار خود را به شهر مزار شریف رسانده و در جوار بارگاه منسوب به مرقد حضرت علی(رض) جشن‌های نوروز را با بر افراشتن علم در کنار مرقد آن حضرت همام آغاز می‌کنند.
بسیاری از ساکنان ولایت هرات برای تجلیل از این روز بیادماندنی، رسم و رواج های مخصوص به خود دارند و خانه تکانی، نخستین اقدامی است که از چندین روز قبل از شروع سال نو انجام می شود.
در اینجا مناسب میدانیم تا برخی دیگر از آداب و رسوم هراتیان را برای تجلیل از نوروز، برای شما به معرفی بگیریم.

سرمه کردن:

سرمه کردن افراد فامیل در شب نوروز از جمله رسوم و رسوم مهم شمرده میشود که مردان و زنان سرمه کردن را جایز و می پسندند. در روز نوروز مادران سرمه کردن را یک وجیبه میدانند. لذا دراین روز همه مردم از سرمه کردن لذت میبرند و بر زیبایی شان افزوده می گردد. این رسم تا هنوز نه تنها در هرات، بلکه در تمام کشور با قوت ان باقی مانده است.

بخت گشایی کردن:

بخت گشایی یکی از شگون های دیرینهء است که در بین زنان وجود دارد. البته که این رسم یک امر خرافاتی است اما زنان بیشتر به بخت گشایی علاقمند بوده و همیشه مشکلات زندگی خود را که غالبا در طول حیات خویش متقبل می شوند، با بخت گشایی یا (روی طالع را بازکردن) جستجو می نمایند. بخت گشایی زنان با بستن بند و تکه های رنگارنگ در طوغ های زیارتگاه ها، در پوش نمودن قران عظیم الشان و در نذر گرفتن و ریاضت کشیدن هاست. حتی اگر دراین امر بیشتر سعی نمایند، بازار مکاره های بنام تعویذ نویسان بیشتر گرم شده و از طریق دریافت دودی، سحر، و خرافات دیگر دست میزنند. البته این کار تا هنوز در بین مردم ما جریان دارد. زیرا بیسوادی مردم و خرافه پسندی انان موجب پیروی از این رسم متروک دارد. در دین مقدس اسلام این کار ناروا بوده و پسندیده نیست.

فالگیری کردن:

فالگیری و فال دیدن نیز که توسط افراد بنام (فال بین ) ها صورت میگیرد، غالبا در مورد آینده آنان است و راه حل مشکلات شانرا باز هم ازطریق این رسوم می خواهند بدانند. در روز های نوروز ، اکثر فال بین ها با استفاده از کلمات و ابراز مفاهیم کلی و مجهول سعی می کنند تا با انداختن رمل، دیدن کف دست، و مسایل دیگر، بازار غیب گویی های خود را در برابر اندوختن پول رونق دهند.

آش مراد پختن و قاشق زنی دختران:

در روز نوروز، غالبا زنان نیز اش مراد می پزند. کسانی که به آرزو های خود نرسیده باشد و مشکلاتی در سر راه شان موجود باشد، باور دارند که با پختن اش مراد در روز نوروز، می توانند به مراد خویش برسند. در مراسم پختن اش مراد، نیت صورت گرفته و دختران دور هم در یک حلقه بدور دیگ نشسته و هرکدام نیتی را که دارد گرفته و چمچه و یا قاشق بزرگی را دراین دیگ دور داده و تا اینکه اش پخته شده و هرکسی بر وفق مراد کاسهء از ان صرف می نمایند.
این رسوم عنعنوی تنها در میان خانواده های ازبک و ترکمن ساکن هرات و برخی از نواحی در شمال کشور معمول است. اما در دیگر جا متروک شده و کسی بان عمل نمی نمایند.

گره زدن سبزه توسط دختران:

در ایام نوروز که سبزه های نو رس و تازه اند و دشت ها و وادی ها رنگ طراوت و شادابی را بخود می گیرد، دختران اریایی بازهم فال و سرنوشت خود را با بستن و یا گره زدن سبزه ها رقم زده و این شگون را نیک می شمردند. دراین ایام دختران در حلقه های جمعی به صحرا و دشت ها می روند و با نیتی که دارند، سبزه های را گره می زنند. این رسم بسیار اندک در هرات و مناطق شمالی کشور معمول است که بیشتر در روز سیزده بدر انجام می شود. اما از لحاظ عقیده تی و بخصوص بعد از اشاعه دین مقدس اسلام، این رسم و رواج پیروی نمی گردد.

تحفه گرفتن کودکان و دختران:

در روز نوروز رسم تحفه دادن به کودکان تا هنوز در افغانستان رواج دارد و اکثر بزرگان برای کودکان که شادیانه دارند، تحفه و پول نقد میدهند. دختران نیز ازین امر بی بهره نمانده و بیشترین هدیه ها به دختران خانواده داده می شود. لذا دراین روز اکثر کودکان خوشحال اند و به بازی های متنوع می پردازند.

خوردن شیرنی ها و شربت و هفت میوه:

در نوروز اکثر خانواده ها به تهیه شیرنی ها و شربت ها پرداخته و یکی از حلاوت های این روز هم صرف شربت های متنوع و شیرنی هاست. از قدیم الایام معمول بود و هنوز هم این رسم جریان دارد که در روز بازار ها انواع شیرنی ها و شربت ها بگونه تحفه و نشانهء محبت و خوبی صرف می گردد.
همچنان خانواده ها در روز اول سال به ترکردن هفت میوه و صرف ان می پردازند که از هفت میوه خشک (کشمش، منقه، شکرپاره، کشته، ابجوش، بادام و چارمغز و سنجد) تهیه می گردد. و هم با ساختن شربت ریحان نیز ازین روز تجلیل بعمل می اید.

در آب افکندن سبزه ها در آب:

زمانی که مردم به گشت و گذار در صحرا ها و دشت ها روز نوروز را تجلیل می نمایند، چیدن سبزه های نورس و گره زدن به ان و بعدا در اب افکندن با نیت هر فرد، جز فرهنگ عنعنوی مردم ما محسوب می شود. این رسم هم از قدیم الایام معمول بوده و تاکنون در سراسر کشور ما پیروی می گردد.

هفت سین:

(سیب، سنجد، سیر، سرکه، سمارق، سمنک و سبزه نورس) هفت سمبل بهاری است که در خوان هر خانواده بعنوان اغاز بهار پر از همه نعمت های الهی چیده شده و ادای شکرانه خداوند را بجا می اورند و به ساز و سرود می پردازند. خوان هفت سین در هرات و دیگر نقاط کشور اکنون کمتر پیروی می گردد.
در هراتبجای چیدن خوان هفت سین، هر خانواده همان روز چلو با سبزی و مرغ می پزند و این خوراک را به عنوان اغاز خوشبختی در طول سال جشن می گیرند.

بازی ها: کشتی، نیزه زنی، بزکشی:

در نوروز بازی های باستانی اریاییان عبارت بودند از کشتی گیری، نیزه زنی، نشان زنی های تیر و کمان، شمشیر زنی،و بزکشی . این بازی ها در هر محل و قریه و شهر افغانستان تا هنوز هم مروج است و اکثر مردم ازین بازی ها با حرارت استقبال می نمایند.
اما بازی های دیگری نیز دراین روز افزوده شده است که میتوان از جنگ حیوانات، گدی پران بازی نیز یاد نمود. دراین بازی هم شرط ها گذاشته می شود.

ماهی و جلبی:

پختن ماهی و جلبی یکی از رسوم خاص مردم ااست که تنها منحصر به کسانی است که نامزد باشند و داماد مکلف است که دراین روز (خنچه) را ترتیب داده و علاوه از انواع شیرنی ها و میوه جات، ماهی بریان شده و جلبی را نیز به خانه عروس می برند تا خویشاوندان عروس از ان مستفید شوند. البته این رسم اکنون شکل رقابت را گرفته و هدایای قیمتی دیگر را نیز شامل میشود که گاهی از توان داماد بیرون بوده باعث ایجاد اختلافات می گردد.

سمنک پختن:

سمنگ پختن یکی از مراسم خاص نوروز بشمار میرود که اریاییان از زمانه های قدیم سبزه های نورس را چیده و در دیگ می جوشانیدند. شیره این سبزه ها را در دیگ چمچه زدن و با سرودن اهنگ:
سمنک در جوش ما کپچه زنیم
دیگران در خواب ، ما دبچه زنیم….
این خوراک نوروزی از زمانه های باستان تا کنون پیروی می گردد و اکثر مردم کابل، شمالی و کوهستان، هرات با پختن سمنک ازین روز خجسته تجلیل به عمل میاورند.

روز دهقان:

روز دهقان ، روز نوروز است که از زمانی که یما پادشاه اغاز سال نو را با پیامد بهار جشن می گرفت، همه دهقانان ، باغبانان و مالداران با بیرون کردن امتعه زراعتی خود ، این روز را گرامی می داشتند.
در هرات این روز اکنون با مراسم خاص در روز دوم نوروز برگزار شده اکثر دهقانان پیامد این روز را با شادی و بازی های محلی و سروده ها جشن می گیرند.
نکته اخرین:
با همه این گفته های که در محور رسوم و عنعنات باستانی کشور بیان شد، باید یاداور شد که این مراسم هیچگونه ارتباطی به امور دینی بغیر از اسلام ندارد. این مراسم بعد از اینکه دین مقدس اسلام در کشور ما منحیث دین یکتاپرستی پذیرفته شده، در فحوا و محور معتقدات و هدایت های دینی نیز برگذار شده و همچنانی که گفته امدیم ، همه مردم ما دراین روز به عبارت و دعا در حق بزرگان دین و زیارت ها و قبور گذشته گان خود نیز می نمایند. پس باید این اصل را با همان ایین باستانی شش هزار ساله خویش و با تعالیم از دین مقدس اسلام، با خوشی و منزه بودن ان برگزار نماییم تا صداقت و محبت و صلح دربین ملت ما یکجا شده و کدورت ها از بین برود و کشور باستانی ما دیگر دچار رنج و مصیبت و بلا ها نگردد.
و با این امید حلول سال نو و امدن نوروز را به همه خواهران و برادران خود صمیمانه تبریک و تهینت گفته، سال که نیکو است از بهارش پیداست.
هر روز تان نوروز و نوروز تان پیروز باشد.