داستان دل انگیز سکینه

برگرفته از شماره ( 106 ) ماهنامه دوربین / حوت 1397

براي بسیاری از مردم قديم هرات، نام سکینه آشنا بود. وی یک هنرمند و آواز خوان  پر آوازه در دهه های اخیر سدة سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم خورشيدي در هرات است كه از هنرمندي، زیبايي، توانايي، رعنايي و  آواز خوانی او ، حرف و حدیث های فراواني نقل مي شود. آواز خوانی که با وجود وقوع اتفاقات مهم طی آن سالیان در کشور، شادی افزای محافل و جشن های عروسی شهروندان بود.

داستان زندگانی سکینه را شاید بتوان از داستان هایی دانست که تأثیر زیادی در فرهنگ مردم این دیار داشته‌است؛ به ‌شکلی که نام سکینه و داستان زندگانی او در بین فرهنگیان و هنرمندان کشور از اهمیت فراوانی برخوردار بوده ‌است.

«سکینه» دختر هنرمند و یکی از زنان خوش آواز و معروف هراتی است که سال هاست نام وی سینه‌ به‌ سینه، به نسل‌های بعد انتقال یافته است.

سکینه، دختر بزرگ صفدر علی معروف به میراخور باشی از مردان سرشناس و وظیفه دار کمند اسب های دولتی بود.

او در سال‌ ۱۲۶۶ در قریه چارسونک در کنار کهندژ یا مصرخ قدیمی مشرف به باغ زاغان و خیابان معروف هرات زاده شد. سكينه زنی فهمیده و از هنرمندان و محلی خوانان هرات محسوب می شود. او اشعار سرحدی و محلی هرات را زمزمه می کرد.

سکینه از کودکی به نواختن چنگ دهانی و دف ( دایره ) علاقه فراوان داشت و رفته رفته مهارت فراوانی پیدا کرد. در کنار آن از همان هنگام شوق خوانندگی در دلش شکفت و وقتی اندکی بزرگتر شد، گیرایی در صدایش نمودار گشت.

او نغمات سرحدی و محلی هراتی را به حدی نیکو می نواخت که به اندک زمانی شهره او به اطراف و اکناف هرات، غور و بادغیس رسید.

بلی! آوازه زیبائی و هنرنمایی او به هر محفل و مجلسی کشیده شد. خصوصاً دختران و زنان اعیان و اشراف، علاقمند هنر نمایی و آواز خوانی او بودند و علاقه به اجرای موسیقی او در محافل عروسی و ختنه سران داشتند.

سکینه ۱۵سال بیشتر نداشت که پدرش در یک حادثه اسب سواری مجروح و بعد از چندی از دنیا رفت و او بود که بعد از مرگ پدر با وجود فراز و نشیب‌های فراوان، سر پا ایستاد و به مراقبت از براداران و خواهران کوچکتر از خود پرداخت.

از  آن زمان به بعد پای سکینه به مجالس عمومی و خصوصی مردم باز شد و در مراسم های ختنه سران ها, میهمانی ها و عروسیها شرکت میکرد.

خیلی زود کار و بارش رونق گرفت و گروهی از  نوازندگان را که “مطربی” میخواندند و  مشهور ترین آنها خاور ( دف نواز) و خلیفه سالو ( تار و تال نواز) بودند را به دور خود جمع کرد و دسته هنری و نوازندگان خویش را تشکیل داد.

از آن به بعد دسته نوازندگان، تار و دف مینواختند و خودش که در رقص نیز مهارت داشت، آواز می خواند. رقص و پای کوبي سکینه در محافل زنانه، منحصر به فرد بود و خیلی گیرائی داشت. او نغمات سرحدي مخصوصاَ طرز ( عظیم زنده جانی ) را که هنرمندان معاصرش ساخته بودند، به حدی پر کیف و عالی می نواخت که هیچ شنونده ای نبود که محسور و شیفته اش نشود. به خصوص یکی از همین آهنگ های پر شور که صوفیانه و خانقائی نیز بود، تاثیر عمیقی روی شنوندگان برجای می گذاشت.

آوازۀ سکنه و گروه موسیقی او تا اوایل سال های ۱۳۰۰ در اوج بود و او یکه تاز این میدان بود.

سکینه تا سال های ۱۳۰۶-۱۳۰۷ در قریه چارسونک هرات به سر برد.  و این آخرین سالیان کار او بود و از آن پس به علت کهولت سنی، آن حنجره جادویی و هنرنمایی اش از محبوبیت افتاد و سکینه خانه نشین شد و هنرمندان دسته موسیقی اش نیز او را تنها گذاشتند. سکینه در تنگنای مالی افتاد و دیگر کسی به سراغش نمی رفت و کم کم از یادها فراموش شد.

چراغ عمر سکینه معلوم نیست در چه تاریخی خاموش شد. اما احتمال می رود بین ۵۰ تا ۶۰ سال عمر نموده باشد.

و اينك با گذشت قريب يك قرن از آن روزگار، از سکینه هنوز به عنوان آواز خوان و نوازنده معروف چنگ و دف قرن نوزدهم در هرات یاد می شود.  آواز خوانی  و اجرای موسیقی او از دوران کودکی تا آواخر عمر ادامه داشت. یک شاعر خوش قریحه هراتی که گویا از معاصرین دوره زندگانی سکینه بوده است، شعری را در وصف وی سروده که تنها چند بیت از آن باقی مانده است.

سكينه مست و من مست سكينه

دو سه پنجاه تمن دادم جريمه

سكينه ساكن پل رگينه

الهي داغ تور مادر نبينه

علی شاه سدوزی معروف به خوشحال، قطعه شعر سكينه را كامل كرد و  آهنگ معروف “سکينه مست و من مست سکينه”، را ساخت که هنرمنداني چون خانم هنگامه ، ظاهر هویدا، استاد امیر محمد چانته،  لطیفه و بیلتون و ديگر آواز خوانان معروف و محلي خوان هراتي آنرا اجرا کرده اند.

بدین ترتیب سکینه از ورای ترانه های فولکلور مردم ماندگار شد.