مجله دوربین دانشنامه هرات، ادبی، فرهنگی، هنری و اجتماعی 
ولسوالي فرسی
نام ولسوالی: فرسی
ولسوال بر حال:
موقیعت: شمال ولایت هرات
حدود اربعه:
- شمالاً به ولسوالی پشتون زرغون و ولسوالی اوبه محدود می باشد.
- جنوباً به ولسوالی پرچمن ولایت فراه می رسد.
- شرقاً با ولسوالی تولک و ساغر ولایت غور هم سرحد است .
- غرباً با ولسوالی ادرسکن و قسمت از آن را ولسوالی شیندند همسایگی دارد.
جاذبه های دیدنی:
- کوه های مرتفع و پوشیده از برف.
- اماکن تاریخی قریه برپل، چپ رود، گردنه بل وارو تنگی لا لا مین، و برج تاریخی داود
- طبیعت و مناظر زیبا دارد.
مسیر های منتهی به ولسوالی:
- شهر هرات- شاهراه هرات تورغندی الی کشک رباط سنگی به سمت کشک کهنه
ولسوالی فرسی؛ نشیمنگاه پارسی گویان، سرزمین جنگجویان سوارکار
هرات شهری‌ا‌ست تنیده در تارهای سپید ابریشم و برگ‌های سبز توت و طبیعت بدیع با تفرج‌گاه‌های زیبا که یکی از پرجاذبه‌ترین و جالب‌ترین مناطق سیاحتی محسوب می‌شود. شهری با عطر انگور، بازارهای پر جنب و جوش و رویدادهای تلخ و شیرین، میعادگاه چله‌نشینان، خاستگاه سرداران سترگ و خیزشگاه شعرای نامدار، شهر نفیر بادهای یکصد و بیست روزه و آسیاب‌های بادی و بادگیرهای کاهگِلی که طعم مواج هریرود را به همه‌جا پراکنده می‌کند. شهر درختان همیشه برافراشته‌ی ناجو و سرو‌های بلند، شهر مسجد و مصلی، نقل و شیرپره، برنج و جواری و شفتالوهای آبدار و شیرخشتی که در هیچ کجای دنیا نظیرش را نمی‌توان یافت.
آری! همه این جاذبه‌ها می‌تواند هرات را برای گردشگران و سیاحان خواستنی بسازد. و یکی از ولسوالی‌ها یا “شهرستان‌های” تاریخی هرات، ولسوالی فرسی است.
فرسی در حوزهٔ تاریخی غور و تولک واقع شده و با اسفزار کهن پیوند دیرینه داشته است. در مورد اصل و ریشهٔ فرسی، هرگاه بر مبنای متون کهن واژهٔ فرسی را جستجو نماییم، به واژگانی مثل پارس و پارسی بر می‌خوریم که ریشه در فرهنگ قدیم اوستایی دارد. سپس اعراب، بدلیل نداشتن حرف “پ” در زبان‌شان، پارس و پارسی را به فارس و فارسی تبدیل کردند. از آنجایی‌که به گمان اغلب میهن زرتشت و خواستگاه و پرورشگاه آئین زرتشتی، زبان و مدنیت اوستایی در روزگار باستان، دره‌ها و دامنه‌های کوه بابا و هندوکش بوده و خطهٔ فرسی در آغوش یکی از شاخه‌های کوه بابا آرمیده است. دور از یقین نیست که کلمهٔ فرسی از همان واژهٔ پارسی گرفته شده باشد. با این طرز نگرش دیار مزبور در باستان زمانه‌ها چون نشیمنگاه پارسی‌گویان بوده، به پارسی مشهور شده است؛ پس از گسترش آيین اسلام، اعراب پارسی را فارسی گفتند و بعد هم آن را فرسی نوشتند.
هرگاه اصطلاح مذکور را به واژگان فارس و فرس عربی پیوند دهیم، از آن معانی اسب، اسب‌سوار و جنگجوی سوارکار و یا یکی از صورت‌های فلکی شمالی که به شکل اسب میباشد، در ذهن آید. با این بیان خطهٔ فرسی شاید محل پرورش اسبان اصیل و جنگجویان سوارکار عهد باستان بوده باشد. با هر دو بیان ریشه‌های فرسی را بایست به عهد باستان و فرهنگ و مدنیت اوستایی رسانیده و در آن راستا در تاریخ دیرین‌سال غور کهن و هرات باستان جستجو کنیم.
در سدهٔ نخست فرسی یکی از مربوطات حکومت کلان غور ولایت هرات بود و به شکل علاقه‌داری توسط علاقه‌دار اداره می‌شد. در دههٔ ۱۳۴۰ خورشیدی غور به سطح ولایت ارتقأ یافت و علاقه‌داری فرسی از سال ۱۳۵۸ الی سال ۱۳۶۵ به مدت هفت سال مربوط به ولایت فراه شد. از سال ۱۳۶۵ علاقه‌داری مذکور به مربوطات ولایت هرات قرار گرفت و تا سال ۱۳۷۰ منحیث علاقه‌داری و سرانجام در سال ۱۳۷۱ خورشیدی به ولسوالی ارتقأ یافت که اکنون یکی از ولسوالی‌های هرات میباشد.
این ولسوالی با پهنه‌ای بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر مربع، به فاصلهٔ ۲۸۰ کیلومتر از شهر هرات قرار گرفته، و ارتفاع مرکز آن از سطح بحر ۲۲۷۰ متر سنجش گردیده است. تشکیلات اداری فرسی شامل: ادارهٔ ولسوالی، ریاست ابتدائیه محکمه، سارنوالی، مدیریت حقوق، مدیریت مالیه، مدیریت زراعت، مدیریت حج و اوقاف، مدیریت مخابرات، قوماندانی امنیه، مدیریت امنیت ملی، مدیریت معارف و آمریت مرکز صحی میباشد.
این ولسوالی از سوی شمال به ولسوالی پشتون‌زرغون و اوبه، از طرف جنوب به ولسوالی پرچمن ولایت فراه، از طرف شرق به ولسوالی تولک و ساغر ولایت غور و از طرف غرب به ولسوالی ادرسکن و قسمتی از آن به ولسوالی شیندند محدود است.
آب و هوای فرسی در تابستان نسبتأ معتدل و متباقی سال بسیار سرد است که در زمستان برف‌باری زیاد دارد و تقریبأ دو الی سه ماه راه بین فرسی و هرات بر اثر برف‌باری زیاد مسدود میباشد. مهم‌ترین معادن آن: معدن گچ در قریهٔ برپل و معدن سرب میباشد.
بر اساس سرشماری سال ۱۳۵۸ خورشیدی نفوس این ولسوالی ۱۵۹۰۸ نفر تخمین گردیده، و طبق آخرین آمار مدیریت احصائیه فرسی، این ولسوالی بیش از ۵۰۰۰۰ نفر جمعیت دارد.
از آنجایی‌که فرسی در آغوش جاذبه‌های فرهنگی و اجتماعی غور، اوبه و اسفزار کهن پرورش یافته و بیشتر از خطهْ غورات تأثیر پذیرفته است. بناءً زبان عمومی در فرسی، فارسی (دری) است و مذهب همگانی حنفی میباشد. زبان مشترک و مذهب واحد به‌عنوان دو جاذبهٔ اصلی، همبستگی اجتماعی را تقویت کرده است. مردم فرسی، فارسی را با لهجهٔ محلی صحبت می‌کنند و لهجهٔ قشنگ آنان متأثر از طرز گویش تایمنی‌های غور میباشد. زیرا غور در عهد سلاطین غوری جایگاه و پرورشگاه زبان فارسی بوده است.
ولسوالی فرسی دارای ۱۴۶ قریه و قصبه رسمی و ۱۵ قریه فرعی، جمله ۱۶۱ قریه را دارا میباشد. رشته کوه‌های فرسی ادامهٔ همان سیاه‌کوه است که از کوه بابا جدا شده و از شرق به جانب غرب امتداد دارد. نواحی عمدهٔ فرسی که اهالی بومی به‌صورت ناوه تلفظ می‌کنند عبارت‌اند از: ناوهٔ پساوند (سفیدان و پای‌حصار)، ناوهٔ ورپل، ناوهٔ تگاب ارخ و ناوهٔ دوآب.
از مشهورترین رودهای فرسی می‌توان از رود هنوت و رود جواجه نام گرفت. مساحت اراضی آبی فرسی ۶۵۰۰ جریب، للمی ۸۵۰۰ جریب، باغات ۲۰۰ جریب و ساحهٔ جنگلات ۳۰۰ جریب میباشد. اهالی فرسی بیشتر قشلاق‌نشین هستند و در کنار زراعت، به مالداری نیز اشتغال دارند. بر اساس آمار ریاست زراعت هرات در سال ۱۳۸۱ خورشیدی در فرسی ۵۵۷۹ رأس گوسفند، ۶۲۲۷ رأس بز، ۳۹۶۰ رأس گاو، ۳۹۱۵ رأس مرکب (خر) و ۳۲۶ رأس اسب موجود بوده است.
اهالی این دیار در فقر و تنگدستی نسبی اقتصادی بسر می‌برند و منابع اصلی درآمدشان زراعت و مالداری است و آن هم بسیار محدود میباشد.
قبل از جنگ در بازار مرکزی فرسی که در قلعهٔ فرسی موقعیت داشت و سرک شیندند هرات و شهرک غور از میان آن می‌گذشت، در حدود ۱۰۰ دربند دکان به‌صورت ابتدایی و خامه، دو مسافرخانه و سماوار ابتدایی موجود بود و در پیرامون این بازار منازل نشیمن مشاهده می‌شد.
در دورهٔ جنگ مرکز داد و ستد فرسی به تنگهٔ لالا حسینا انتقال پیدا نمود. این پناهگاه کوهی در بین دو پاره کوه واقع شده که مردم محلی به ارتفاعات شمالی کوه دهن‌تنگی و به ارتفاعات جنوبی کوه لالا حسینا می‌گویند و سرک ساغر از میان این تنگی می‌گذرد.
ولسوالی فرسی به سبب غفلت دولت‌های وقت از برکت معارف نسبتأ محروم بودند. در دههٔ ۱۳۳۰ خورشیدی در تمام ساحات این ولسوالی یک باب مکتب دهاتی موجود بود. در دههٔ ۱۳۵۰ وضعیت معارف اندکی بهبود یافت و مکاتب ذیل در فرسی فعال شدند: مکتب متوسطهٔ تیک، ابتدائیهٔ برپل، ابتدائیهٔ سفیدروان و ابتدائیهٔ دخترانهٔ قلعه که در مرکز فرسی قرار داشت. در سال ۱۳۷۷ به تعداد ۱۱مکتب در فرسی فعال بود و بعد از سال ۱۳۷۷ تا اکنون ۱۷ باب مکتب رسمی و یک باب مدرسهٔ علوم دینی و ۴ صنف محلی فعال و برحال میباشد. به تعداد ۱۲۲ نفر معلم، ۱۹ نفر ملازمین و تحویلدار، که جمله ۱۴۷ نفر می‌شوند، پرسونل معارف فرسی را تشکیل می‌دهند و به تعداد ۳۸۴۱ نفر پسر، و ۸۵۹ نفر دختر که جمعأ ۴۸۰۰ نفر می‌شود مشغول تحصیل می‌باشند. همچنان به تعداد ۱۲۱ شاگرد مرد به فراگیری علوم دینی و تعلیمات اسلامی در این ولسوالی اشتغال دارند.
از شگفت‌انگیزترین آثار و آبدات تاریخی فرسی می‌توان از: برج داوود، آثار تاریخی قریه برپل، چپ‌رود، گردنه بل واروتنگی لالامین و … نام گرفت.
نویسنده: حمیدالله کامگار
معلومات دیگر پیرامون ولسوالی فرسی
فاصله ولسولی فرسی از هرات 280 کیلومتر است.
فرسی از فرس گرفته شده است به معنی جای آزاد و سرسبز و کوهستانی است.
این ولسوالی از سال 1358 یکی از علاقه داری های ولایت غور بود، از سال 1358 به بعد علاقه داری مذکور مربوطه به ولایت فراه شده تا سال 1365 به مدت 7 سال. و بعدا به سال 1365 علاقه داری مذکور به ولایت هرات تعلق گرفت و تا سال 1370 منحیث علاقه داری و بلاخره در سال 1371 به ولسوالی ارتقاء یافته است که تا اکنون یکی از ولسوالی های هرات میباشد.
تشکیلات ولسولی فرسی:- اداری ولسوالی– ریاست ابتدائیه محکمه – سارونوالی – مدیریت حقوق – مدیریت مالیه – مدیریت زراعت – مدیریت حج و اوقاف – مدیریت مخابرات – قوماندانی امنیه – مدیریت امنیت ملی – مدیریت معارف – امریت مرکز صحی.
تعداد قریه جات ساجه مربوطه ولسوالی فرسی 146 قریه رسمی و 16 قریه فرعی جمله 161 قریه است .
آب و هوا: در موسم تابستان معتدل و متباقی سال هوای سرد دارد که در زمستان برف باری زیاد دارد.
پیدا وار ولسوالی فرسی:عبارت از گندم، جو، جواری، نخود، کچالو، پیاز، عسل و غیره است.
جاهای تاریخی :قریه برپل، چپ رود، گردنه بل وارو تنگی لا لا مین، و برج تاریخی داود
مواشی قریه جات ولسوالی:گاو، گوسفند، مرکب ئ مرغ و غیر
معادن: معدن گچ در قریه برپل و معدن سرب
