چشت شریف

نام ولسوالی: چشت شریف

ولسوال بر حال: 
موقیعت: شرق ولایت هرات

حدود اربعه:

• شمالاً با ولایت بادغیس محدود می باشد.
• جنوباً به ولایت غور می رسد.
• شرقاً هم با ولایت غور هم سرحد است .
• غرباً با ولسوالی فرسی و ولسوالی اوبه همسایگی دارد.

جاذبه های دیدنی: 

• زیارتگاه و خانقآء چشتیه.
• بند آبی و تفریحی سلما.
• طبیعت کوهستانی و جنگلی
• دریای خروشان هریرود.
• جنگلات بادام و چهار مغز

مسیر های منتهی به ولسوالی:

• شهر هرات- شاهراه هرات اوبه  الی ولسوالی پشت شریف.
• ولایت غور- شاهراه هرات- غور

شرح مختصر پیرامون ولسوالی چشت شریف و زیارتگاه چشتیه

ولسوالی چشتِ شریف در۱۶۰ کیلومتری شرق هرات واقع شده است که از مسیر ولسوالی «اوبه» در۹۰ کیلومتری هرات می‌گذرد و در سرِ شاه‌راه هرات به فیروز کوه واقع شده است. چشت شریف یکی از ولسوالی های مهم هرات است که معدن مهم سنگ مرمر و هم چنین بند حیاتی و مهم سلما ( بند دوستی افغانستان- هندوستان ) در آن واقع شده است. ولسوالی چشت از آنجا که درکنار دریای هریرود واقع شده است، یکی از ولسوالی های زراعتی و حاصلخیز می‌باشد که زمین‌های آن دو فصل کشت می‌شود، یک فصل گندم و بعد از برداشت گندم روی‌‌ همان زمین ماش می‌کارند. از دیگر محصولات این شهرستان برنج صدری و برنج نیلوفر ( لیلافر )  است که جزو محصولات مهم این شهرستان می‌باشد.
روی طاقِ دروازه‌ي ورودیِ چشتِ شریف نوشته شده است:« به مرکز طریقهٔ چشتیه خوش آمدید». در سمت چپ دروازه‌ي ورودی درست به کنار جاده، ساختمان خرابه‌اي از خانقاه شریف واقع شده است که محل عبادت سلسله‌ي چشتیه بوده است. کمی آن طرف‌تر از این خانقاه، زیارتگاهی با دو گنبد و منار دیده می‌شود که قبر سلطان مودود چشتی یکی ازبنیان‌گذاران و مبلغین سلسله‌ي چشتیه است. در میان صحن زیارتگاه یک مدرسه دینی واقع شده است که تعدادی مبلغ دين در آنجا زندگی می‌کنند. درمیان زیارتگاه روی یک لوحه‌اي که قاب گرفته شده است در مورد سلطان مودود چشتی با خط خوش و قلم‌ نی تذكره‌اي نوشته شده که خلاصه‌ي آن چنین است:
حضرت سلطان مودود چشتی دررجب سنه ۴۳۳ ه ق درچشت شریف به دنیا آمد ودرعمر ۷ سالگی قرآن را از حفظ بود و به عمر ۱۶ سالگی به کمال علوم رسید و در این هنگام کتاب‌های منهاج العارفین و خلاصت الشریعه را تصنیف کرد و در ۲۹ سالگی از جانب پدرِ بزرگوارش سیدنا ناصرالدین ابویوسف چشتی، برسجاده خلافت وارشاد نشست و به هدایت خلق مشغول گشت و درممالک شام، فلسطین، عراق، عربستان، وبلخ و بخارا، سیرنمود. به روایتی ۱۲ خلیفه دراطراف و اکناف داشته است.
و مریدان زیادی از انس و جن داشت. و در جمله‌ای چنین آمده است « و نقل است که اگر وی را طواف کعبه آرزو بودی، ازنظرمردمان غائب شدی و طواف نموده، باز آمدی »
در مورد سلسله چشتیه در همین لوحه چنین نوشته شده است:« سلسلهٔ چشتیه در۳۱۴ هجری توسط خواجه شراف الدین ابواسحاق شامی، شایع واساس گذاری شده است. »
( در سده‌ي پنجم و ششم هجری چندتن از بزرگان دین در خراسان قصبه‌ي چشت، یک سلسلهٔ رشد و هدایت را بنيان نهادند. این نظام خانقاهی بنامِ چشتیه پا گرفت. در تاریخ این فرقه نام بزرگانی چون خواجه ابو احمد ابدال چشتی (م ۳۵۵)، [برخی از منابع خواجه ابدال چشتی را مؤسس طریقهٔ چشتیه دانسته‌اند و فقط سلسله را به خواجه معین به علت شهرت وی و تبلیغات گستردهٔ او که به سادگی از کنار آن نمی‌توان گذشت، منسوب کرده‌اند؛ و گرنه مؤسس اصلی طریقهٔ چشتیه را همین «خواجه ابو احمد ابدال چشتی» می‌دانند که در بارهٔ وی نوشته‌اند که: «شرف الدین ابو اسحاق شامی»، از مشایخ بزرگ صوفیه (اواخر ۳ و اوایل ۴ق.) معروف به «خواجهٔ اهل چشت»، که جامع میان علوم ظاهر و باطن و در ریاضت ممتاز بود و از شاگردان «ممشاد دینوری» محسوب می‌شد. پس از بشارت به تولد او، در بارهٔ وی گفته‌است که از وی (خواجه ابدال) خاندان عظیمی ظاهر خواهد شد، «خواجه محمد بن ابی احمد چشتی»، پسر «خواجه احمد» (م ۴۱۱)، «خواجه یوسف بن محمد سمعان» (م ۴۵۹) ـ «خواجه مودود چشتی» (م ۵۲۷)، «خواجه احمد مودود چشتی» (م ۵۹۷ ق)، «شیخ احمد چشتی» و برادرش «خواجه اسماعیل چشتی »[که مدفن تمامی این بزرگان واقع در چشت شریف است]، به چشم می‌خورد. از «خواجه قطب الدین مودود چشتی » یک سلسلهٔ دیگر بنام سلسله مودودیه پايه‌گذاري شد – این سلسله از طريق پسر اولاد «خواجه قطب الدین مودود چشتی» از چشت به طرف سیستان ( هلمند امروزی ) آمد به این سلسله خرقهٔ ارادت از «خواجه مودود» به فرزندش «خواجه نجم الدین احمد مشتاق» رسید- سلسلهٔ این بزرگانِ مودودی به قومه ای افغان، براهوهی و بلوچ رسيده است – این سلسله بنامِ مودودیه چشتیه معروف شد. آخرين پير «طريقت چشتيه» حضرت مولانا «سيد عثمان مودودي چشتي» هستند . حضرت مولانا «سيد عثمان مودودي» به مدت ده سال در مشهد ایران امروز تشريف داشتند كه اكثر عرفاي خراسان قدیم  از محضر پر بركت ايشان مستفيض مي‌گرديدند و سرانجام به شهر هرات عزيمت فرمودند. لازم به يادآوري است حضرت پروفسور مولانا علامه «سيد ابوالاعلي مودودي» يكي از بزرگترين اسلام‌شناسان امروز جهان اسلام، (صاحب كتب زيادي در اسلام و فلسفه و حكمت و …) برادرِ حضرت «سيد عثمان مودودي» مي‌باشند. كه بر اهل تحقيق واجب و لازم است كه براي شناخت بيشتر مطالب و معاني اسلامي به آثار اين علامه‌ي بزرگ مراجعه و بهره‌مند گردند. بنا به فرمايش استاد «سياوش فرداد» سالها پيش دانشمند و مولاناشناس بزرگ زنده ياد سركار خانم «آنه ماري شيمل» كه به مشهد تشريف آورده بودند چندين بار درخواست ملاقات و ديدار حضرت «سيد عثمان مودودي» را داشتند كه بالاخره در مشهد ایران به همراه تعدادي از اساتيدِ برجسته من‌جمله استاد «حسن لاهوتي »و استاد «سياوش فرداد» و ديگران به زيارت حضرت «مقصود علي‌شاه كاشاني» نائل گرديده و سپس به زيارت حضرت «سيد عثمان مودودي» افتخار تشرف پيدا كردند. حضرت مولانا «سيد عثمان مودودي» اين بانوي بزرگوار را دختر شايسته و فرزند به حق مولانا جلال‌الدين محمد بلخي مي‌دانستند و مي‌ناميدند.)
درادامه‌ي اين لوحه چنین آمده است:« سلسلهٔ قادریه توسط «حضرت شیخ عبدالقادرگیلانی»، و سلسلهٔ سهروردیه توسط «شیخ شهاب الدین سهروردی» درسنه ۶۲۰ ه وسلسلهٔ نقشبندیه توسط «شاه نقشبند» درسنه حدود ۸۰۰ ه ق پایه گذاری شده است.»

ولسوالی چشت شریف؛ دروازة غرجستان قدیم، میعادگاه چله‌نشینان

یکی از قصبات قدیمة هرات خطة چشت است که به فاصلة تخمین سی فرسنگ و در مشرق هرات واقع است. چشت دروازة غرجستان هرات است و چون از سبرز بگذری و قدم به خطة چشت نهی دیگر به خط غرجستان رسیده‌ای.
ساحت اراضی هموار این خطه بسیار محدود بوده و لیکن دره‌های پُرآب و علف، چشمه‌ساران زلال و مناظر دلکش طبیعی آن بسی مشهور و دیدنی است. درختان جوز سر به‌فلک کشیدة آن گویی که خرگاه‌های سبزگون در این دیار برافراشته‌اند.
چشت شریف منطقه‌ای کوهستانی و دارای دره‌های زیبا می‌باشد. کوه دیواندر در شمال و سیاه‌کوت در جنوب؛ این ولسوالی را احاطه نموده‌اند. رودخانة هریرود با عظمت و قدرت فراوان، اما در کمال فروتنی بر زمین جاری شده و اراضی حاصلخیز آن را آبیاری می‌نماید. آب و هوای این منطقه در زمستان بسیار سرد نبوده و در تابستان نیز معتدل می‌باشد. بیشترین بارندگی آن در موسم بهار نازل می‌شود.
ولسوالی زیبای چشت شریف علاوه بر چشمه‌ساران متعدد که در زمستان گرم و در تابستان خنک و گوارا و دارای انواع ماهی سبز، سرخ و خالدار می‌باشند، دارای آثار و ابنیه‌های تاریخی متعددی نیز هست. سلسلة مشهور چشتیه از همین منطقه  برخواسته و پا به عرصه وجود نهاده است. وجود مزارهای عارفان بزرگ چون خواجه احمد ابدال (260-355 هـ‌.ق) واحفاد شان خواجه ابومحمد و خواجه ابویوسف و خواجه قطب‌الدین چشتی به این خطه از سرزمین ما جنبة عرفان و روحانی بخشیده که با وجود راه‌های عبوری سخت آن، هر ساله پذیرای صدها سالک و صوفی از دیار هندوستان و گوشه و کنار مملکت برای استفاضه و چله‌نشینی بدین‌جا روی می‌آوردند.
تاریخ اجتماعی چشت پیوند دیرینه با تاریخ کهن‌سال اوبه دارد و اوبه را حافظ ابرو جزء قصبات هرات‌رود آورده، و هرات‌رود پارة تن تاریخ و فرهنگ هرات باستان بوده، و در امتداد شمال‌شرقی چشت فیروزکوه دامن گسترانیده که روزگاری تختگاه سلاطین غوری بوده‌است.
ولسوالی چشت شریف در 156 کیلومتری شرق ولایت هرات واقع شده و در 34 درجه و 21 دقیقه عرض‌البلد شمالی و 63 درجه و 44 دقیقه طول‌البلد شرقی واقع شده است. ارتفاع این ولسوالی از سطح دریا 1550 متر می‌باشد. مساحت چشت شریف 1936 کیلومتر مربع می‌باشد.
چشت شریف از طرف شمال به جوند و قادس، از طرف جنوب به تولک از مربوطات ولایت غور، از شرق به شهرک ولایت غور و از طرف غرب به اوبه محدود است.
نظر به آمار ریاست زراعت هرات نفوس چشت در سال 1386 خورشیدی 47000 نفر تخمین شده است.
مردم چشت به زبان‌های دری و پشتو صحبت می‌کنند. و مذهب همگانی حنیفی بوده‌است. زبان و مذهب واحد اقوام چشت را بهم بافیده، و در بین تایمنی‌ها، خواجه‌ها و سادات که در مرکز چشت اکثریت دارند و دیگر لایه‌های قومی اتحاد و همدلی به‌وجود آورده است.
بر اساس آمار ریاست عمومی زراعت هرات در سال 1386 خورشیدی، چشت شریف دارای 96 دهکده و قصبه بوده و در اتلس قریه‌های افغانستان تعدادی از این قصبات ذکر گردیده‌است
کار اعمار بند سلمه در سال 1355 خورشیدی آغاز یافت و مقدار زیادی از کار ساختمان آن پیش‌رفته بود که جنگ افغانستان جلو آن‌را گرفت. همچنان در اثر جنگ بین مجاهدین و دولت به تأسیسات بند خسارات زیادی وارد شد. تا این‌که در خزان سال 1391 خورشیدی بودجة بند سلمه از طرف کشور هندوستان به 266 ملیون دالر افزایش یافته بود و کار آبگیری بند مذکور به‌روز چهاردهم اسد سال 1394 آغاز شد و در سال 1395 افتتاح و به بهره‌برداری سپرده شد.
این سد در قریة سلمة چشت شریف، در 176 کیلومتری شهر هرات در بین سلسلة سفیدکوه در شمال و سیاه‌کوه در جنوب موقعیت دارد. با بستن بند سلمه، تعدادی از قریه‌ها و قشلاق‌های چشت زیر آب فرو رفتند، اما در عوض میزان استفاده از آب هریرود افزایش پیدا نمود. کشت‌زاران وسیعی در پادامن شمالی و جنوبی رود هری آباد شدند و ساکنان ساحاتی از هرات به نیروی برق آبی دسترسی پیدا نموده‌اند. همچنان کار برق‌رسانی به مناطق چشت، اوبه و پشتون‌زرغون در حال کار است.
این سد با قدرت اعظمی تولید برق 14.2 میگاوات فی ساعت و مقدار مجموعی تولید برق سالانه 133000 میگاوات از یک‌طرف و مشروب‌سازی 73 هزار هکتار اراضی زراعتی از طرف دیگر روی انکشاف اقتصادی و رفاهی ولسوالی شرقی و شمال‌شرقی هرات در خاص و تمام ساحة ولایت هرات در کل تأثیر به سزایی دارد.
مردم چشت به زراعت، مالداری و باغ‌داری اشتغال دارند. تعدادی هم در مرکز چشت در مزارات و زیارت‌گاه‌ها خدمت می‌کنند و از طریق کمک‌های زائرین و گردشگران امرار معاش می‌نمایند.
بازار مرکزی چشت در مرکز چشت موقعیت دارد. بازار بر روی سطح همواری که بر فراز دره واقع شده، قرار دارد و در آن تعدادی دکان خوارکه‌فروشی، داروخانه، پیشه‌وری و مستری‌خانه ابتدایی موجود است.
پلان شهری چشت در مرکز این ولسوالی در سال 1355 خورشیدی به‌وجود آمد. شهر جدید متصل به شهر قدیم، واقع شده و با ابنیه تاریخی چشت، بازار محلی و درة سرسبز آن مجموعة جالبی را پدید آورده‌است.
چشت شریف زادگاه و پرورشگاه طریقت چشتیه بوده است. نقل کنند که این طریقه از چشت هرات به سرزمین هندوستان رفته و در آنجا با موسیقی هندی و اشعار دلکش و پُرشور فارسی محشری برپا کرده که این خود پرمایگی فرهنگی، عرفانی و ادبی چشتیان آن زمان را نشان می‌دهد.
قرار آمار ریاست معارف هرات در سال 1389 خورشیدی در این ولسوالی یک باب لیسة مختلط، 3 باب مکتب متوسطة پسرانه، 3 باب متوسطة دخترانه، 2 باب متوسطة مختلط، یک باب ابتدائیه پسرانه و 6 باب ابتدائیة مختلط فعال بود. و در این مکاتب 8278 شاگرد درس و تعلیم فرا می‌گرفتند که از آن جمله 4517 نفر پسر و 3761 نفر دختر بودند. همچنان در مدارس دینی چشت شریف 250 نفر شاگرد مرد درس می‌خواندند.
درة سرسبز و خرم چشت شریف از جنوب به جانب شمال کشیده شده و در انتهای دره چشت که به جانب مروالرود باز می‌شود بر سر کوه قلعة است که آن‌را قلعه پیوار می‌گویند. قلعة پیوار درست نقطه مقابل قلعة نره‌تو است که اکنون به قلعة نریمان معروف است و قلعة نریمان (نره‌تو) از قلاع معظم ولایت بادغیس است و قلعة پیوار از قلاع معروف غرجستان.
در چشت دوخانقاه عالی از زمان سلطان غیاث‌الدین محمد بن سام غوری تا اکنون باقی است که متأسفانه مشرف به خرابی است و جلوگیری از خرابی آن از ضروریات است، در درون این دو خانقاه به همان تزئینات عصر غوری و غزنوی و گچ‌بری‌های نفیس مزین است، اندرون یکی از این گنبدها کتیبه‌ای است به خط کوفی همان عصر.
این ساختمان‌ها دارای گنبدهای نیمکره‌ای مدور، ایوان‌ها، طاق‌هایی است که از خشت پخته، چونه، گچ ساخته شده‌اند و با کتیبه‌های آیات قرآنی زینت یافته‌اند. این ساختمان اهمیت ویژه‌ای در تاریخ معماری دورة غوری و معماری اسلامی قرون یازده و دوازدهم هجری دارند.
باید متذکر شد که طریقة عالیة چشتیه، امروزه در آمریکا، آفریقا و آسیا رونق خوبی داشته و در شبه قاره هندوستان هزاران خانقاه چشتیه وجود دارد که مشهورترین آن‌ها مزار خواجه معین‌الدین چشتی در اجمیر شریف و نظام‌الین اولیا در دهلی است.
از آثار تاریخی چشت، خانقاه دره‌سبز است که یادگار عهد تیموریان است. گنبد مزار خواجه مودود چشتی در سال 1322 خورشیدی توسط حاجی محمد اسماعیل مهندس و غلام‌حیدر مهندس اعمار شده است.
در بین راه اوبه و چشت در منطقة سراپرده و ناو به کنار رود هری اتاق‌های کوچکی در دل یک دیوارة تپه بلند ریگی و سنگی کنده شده که مردم محل به آن خانة دیوان می‌گویند. این خانه‌چه‌های غارمانند، بسیار ابتدایی و بدون ریزه‌کاری و تزئینات‌اند. از راه غورات می‌توان به بامیان رفت. شاید در زمانی‌که بامیان مرکز عمدة آئین بودا بوده‌است، در این خانه‌چه‌های غارمانند، راهبان بودایی عبادت می‌کرده‌اند.
چشت از قدیم مهد علم و عرفان بوده است. طریقة چشتیه به‌ وسیلة خواجه معین‌الدین چشتی در زمان سلطان شهاب‌الدین غوری (قرن ششم هجری شمسی) به سرزمین هندوستان رفت و در آنجا با موسیقی رمز‌آلود و دلکش هندی ابواب شور، نشاط و جذبه را به روی احساسات و عواطف نازک و لطیف قلوب انسانی گشود و عرفان را با موسیقی و سماع، زنده و آهنگین ساخت.
از چشت مردان نامی برخاسته‌اند، مانند: ابواحمد ابدال، خواجه یوسف بن محمد سمعان پدر خواجه مودود چشتی، خواجه محمد زاهد، سلطان مودود چشتی که در سال 430 هجری تولد و به سال 525 هجری وفات نمود.
در چشت مزاراتی است که از همان عهد قدیم تا اکنون محل احترم خواص و عوام است و زیارتگاه اهل نیاز بوده و است. سلسلة حضرات خواجگان چشت به تفصیل در نفحات‌الانس جامی آمده و بعد از آن دارا شکوه و بعد دیگران آن‌را در کتب خویش گنجانیده‌اند. طریقة چشتیه به‌وسیلة خواجه معین‌الدین چشتی به سرزمین هندوستان رسیده است و برخی از مزارت حضرات خواجگان چشتی که خاک شان در چشت آشکار و زیارتگاه است عبارت‌اند از: مزار خواجه ابو احمد ابدال (355 هـ‌.ق)، مزار خواجه ابو محمد بن ابی احمد ابدال چشتی، مزار خواجه یوسف بن محمد سمعان (459 هـ‌.ق)، مزار خواجه قطب‌الدین مودود چشتی (525 یا 527 هـ‌.ق)، مزار خواجه احمد بن خواجه مودود چشتی (577 یا 597 هـ‌.ق)، مزار شیخ‌ احمد چشتی، مزار خواجه اسمعیل چشتی، مزار خواجه حاجی مکی و …
 
نویسنده: حمیدالله کامگار