محموله کمکی « تیکا » به آبدات تاریخی هرات رسید

نخستین محموله کمکی کشور ترکیه برای احیای دوباره کارخانه کاشی سازی مدیریت آبدات تاریخی هرات به ارزش بیشتتر از سه لک افغانی، به مسئولان فرهنگی ولایت هرات تسلیم داده شد.
به گفته مسئولان دفتر تیکا در هرات، آنان تلاش دارند تا زمینه توسعه کارگاه کاشی‌سازی سنتی هرات را مهیا سازند که این امرسبب تسریع روند مرمت آبده‌های تاریخی در این ولایت خواهد شد. علی ارغون چنار ، مسول دفتر تیکا در هرات اظهار داشت: کارگاه کاشی‌سازی سنتی و مسجد جامع بزرگ هرات افتخار جهان اسلام است و در این زمینه به همکاری‌های خود ادامه می‌دهند.
تولید کاشی های هفت رنگ و معرق در گارگاه های سنتی، حرفه و هنر هنرمندان پیشین محسوب می شود که بعد از پشت سرگذاشتن یک دوره فراموشی و خاموشی، کوره های کاشی پزی در مدیریت آبدات تاریخی هرات، اکنون دوباره مورد توجه قرار گرفته و احیا شده است.
کارگاه های تولید کاشی هفت رنگ و معرق در شهر باستانی هرات به لحاظ رونق فراوانی که در حرفه معماری خشتی وجود داشته و تزئیناتی که در آبده های اعمار شده در این شهر و دیار به عمل می آمده است، قدمت طولانی و چند صد ساله دارد
کاشی سازی هنر و صنعتی کهن از میراث صنایع دستی ادوار و سده های گذشته در هرات است،‌ شغلی طاقت‌ فرساست که با وجود خاموشی آن کارگاه در آبدات تاریخی هرات، این هنر از سوی برخی از اساتیدی که در همین زمینه آموزش دیده اند، زنده ماند و کاشی هفت رنگ هرات که در کارگاه های خصوصی، تولید شده بود، در تعمیر ها و آبدات سایر ولایات کشور از جمله کابل، تخار ، بلخ و غزنی مورد استفاده قرار گرفت و تاکنون لوح یادبود های مخصوص و بیشماری از کاشی های بیست سانتی که با چرم های مرغوب و خطوط طلا کوب تزئین شده اند، برای مهمانان داخلی و خارجی اهداء شده است و از این طریق، دامنه این هنر به بسیار از کشور ها کشیده شد.
از آغاز کارهایی که در این کارگاه انجام میشده، به امر امرا و سلاطین با پرداخت هزینه صورت میگرفته که این سیستم تا سال ۱۳۱۶ ادامه داشته است. بعد از آن این مجموعه بطور رسمی در چوکات تشکیلاتی دولت ثبت و به فعالیتهایش تحت رهبری استاد فکری سلجوقی و همکارانش در آمد و درخشید. فعالیت این کوره ها سالیان طولانی دیگر نیز ادامه داشت نا آنکه آتش کوره های این کارگاه کهن در سال ۱۳۸۴ به امر وزیر مالیه وقت به دلیل قطع بودجه اعانه مسجد جامع و آبدات تاریخی هرات که از گمرک هرات تمویل میگردید، خاموشی اختیار کرد. ولی باآنهم دست اندرکاران این بخش با حمایت مقامات دولت محلی هرات توانستند، کارشان را ادامه دادند و تا سال ۱۳۸۹ آتش این کوره ها روشن باقی ماند.
بدین ترتیب صدای چکش استادان معرق کار و کاشی پز های ماهر این کارگاه با عظمت، در سال ۱۳۸۹ روی به خاموشی نهاد و فقط هشت نفر از هنرمندان مسلکی آن بطور سمبولیک در کارگاه بدون فعالیت باقی ماندند.
سال۱۳۹۱ بار دیگر کار تولید کاشی تک رنگ در کارگاه آبدات تاریخی هرات با حمایت های مالی انجمن خدمتگذاران مسجد جامع شهر آغاز گردید ولی این کار نیز باز هم دیری نپائید و رکود همچنانی بار دیگر به سراغ صنعت کاشی سازی در هرات آمد.
پنج سال بعد خبر برپایی نمایشگاه مشترک فرهنگی- هنری و صنعتی افغانستان- عربستان سبب گردید تا در کارگاه کاشی سازی این شهر، نمونه هایی از کاشی با نقش های زیبای مینیاتوری و حک شدن اسماء و صفات خداوند (ج) و با استفاده از رنگ های مرغوب تولید سنتی، تولید شوند. این کار اگرچه با جگر خونی های بسیار انجام شد، اما متاسفانه بدلیل عدم هماهنگی های لازم از سوی وزارت خارجه کشور، از حضور در نمایشگاه بازماند.
در کنار این، تولیدات اندکی نیز از کاشی معرق و هفت رنگ برای ترمیم و مرمت بعضی از کتیبه های فرو ریخته مسجد جامع بزرگ شهر هرات صورت گرفت. چندین متر مربع از کاشی های تولیدی این کارگاه نیز به متولیان زیارت میر عبدالواحد شهید و حوض تاریخی بیت الامان جهت ترمیم و مرمت آنها مساعدت شد.
اما یکی دیگر از فعالیت های قابل توجه و چشم نواز کاشی کاران ولایت هرات طی روز ها و هفته های اخیر، همانا تولید حدود هفتاد متر مربع کاشی هفت رنگی با طرح و دیزاین مکتب هرات برای تزئین دیوار های احاطوی مقام ولایت هرات است که هرچند اعمار این دیوار نیم دایره که ضلع شرقی مقام ولایت شروع و تا ضلع غربی این تعمیر امتداد یافته است، سبب محسور ماندن عمارت باشکوه مقام ولایت هرات با بیش از هشتاد سال قدامت در پیشت دیوار های نسبتاً مرتفع شده است، اما استفاده از این کاشی های زیبا به فاصله های نسبتاً نزدیک به هم، زیبایی دیگری به آن ساحه بخشیده است.
گفتنی است، بودجه مورد نیاز برای تولید کاشی های مورد استفاده در این دیوار از سوی مقام ولایت تامین شده است که همچنان کار تولید در این کارگاه ادامه دارد .
یقیناً حمایت های این چنینی در رونق بخشی به هنر کاشی سازی و زنده شدن دوباره این صنعت و هنر کهن در هرات اثر گذار خواهد بود و در چنین شرایطی که ظرفیت بالای هنری و رونق کاشی کاری در این ولایت وجود دارد، مناسب خواهد بود تا برای ماندگاری هنر اصل این مرز و بوم و جلب توجه دوباره سازمان میراث های فرهنگ جهانی- یونسکو به شهر باستانی هرات، دست به کار شده و با استفاده از کاشی های سنتی در نماکاری های دکاکین و ساختمان های آن و حمایت های مالی مسئولان و نهاد های ذیربط از این هنر و صنعت کهن، مقدمات ثبت جهانی آن را فراهم کنیم.