پیشینه صنعت چاپ در هرات

پنجم ماه دلو هر سال مصادف است با تولد صنعت چاپ در جهان که در سال 1456 توسط گوتنبرگ، مخترع آلمانی به میان آمد.

وبسایت دوربین به همین مناسبت تحقیقی را پیرامون تاریخچه چاپ در هرات کامل نموده است که بخش هایی از آن پیشکش حضور تان می گردد.
در ابتدای سال 1299 هجری شمسی یک دستگاه مطبعه لیتو گرافی « سنگی » از کابل به هرات رسید و برای اولین بار امر طباعت در این ولا آغاز گردید.
هرات اولین شهری بود که بعد از کابل، صنعت چاپ سنگی و سربی در آن مورد استفاده قرار میگرفت.

طرح مطبعه سنگی هرات در زمان  که نایب الحکومه هرات بود، ریخته شد.
جریده اتفاق اسلام نیز از این مطبعه نشر یافت . در همین سال مثل دستگاه نامبرده ماشین آلات طبع سنگی دیگری هم توسط غلام علی و غیاث الدین که در هرات دو تن از اهل فن و صنعت بودند، ساخته شد و برای صبع اوراق کارآمد مراجعین در سراچه چهار باغ بکار افتاد.
در اواسط سال 1302 ش مرحوم شجاع الدوله خان رئیس تنظیمیه هرات، یک دستگاه ماشین طبع حروفی از پول شخصی خود خریداری کرد و دایر نمود که علاوه بر طبع جریده اتفاق اسلام و دفاتر دوایر، جزء اول کتاب ندای طلبه معارف یا حقوق ملت که اثر علمی ،اجتماعی ، انتقادی است و مترجم آن بنام « م.ن» در اول کتاب یاد شده که نام مستعار مرحوم محی الدین انیس خواهد بود، نیز در همین مطبعه به چاپ رسیده است.
طوریکه می گویند یکدستگاه حروف ریزی هم وجود داشته که بوسیله آن مدتی حروف کار آمد این مطبعه را در هرات تهیه می کردند. ولی شاید ویژه گی حروف مذکور از مرغوبیت طباعت آن کاسته که در این مطبعه آثار دیگری طبع نشد. حتی جریده اتفاق اسلام هم پس از یکسال مجدداً به طبع سنگی نشر یافته است.
در جوزا 1303 اولین قرائت خانه و کتابخانه ملی نیز در هرات تاسیس گردیده ، چندی وجود داشت.
در سال 1307 ش شرکت اقتصاد هرات ضمن تورید فابریکه بزرگ نساجی و ماشین های دیگری که به جرمنی سفارش داده و خواسته بود، یک پایه ماشین طبع حروفی کلان و یک ماشین طبع خورد همراه با ماشین برش و یک ماشین منگنه نیز وارد نمود که بنام مطبعه دانش در سمت شمال شرق چهار سوق شهر نو هرات نصب و زیر اثر شاغلی احراری دائر شد . در این مطبعه جریده اتفاق اسلام به قطع بزرگ طبع گردیده و علاوتاً در مدت کمی رساله مزارات هرات در 288 صفحه و دیوان مرحوم حاجی اسماعیل گوزک شاعر معروف و زاد هرات در 193 صفحه و رساله مناجات پیر هرات در 80 صفحه با چند رساله دیگر هم به طبع رسید.
در سال 1309 ش دستگاه طبع سنگی دیگری نیز حسب نظریه عبدالرحیم خان نائب الحکومه آن وقت ذریعه حدا دان فنی ساخته و برای طبع کتب تخصیص یافت که تحت نظارت شاغلی عبدالحلیم خان به اهتمام مرحوم فخرالدین خان سلجوقی در جنب چهار باغ هرات جریان داشت.
کتاب فتوحات اسلامیه را که ذریعه علماء هرات از عربی به فارسی ترجمه شده بود، جلد اول در 568 صفحه و جلد دوم در 543 صفحه بزرگ در همین مطبعه چاپ گردید.
همچنین کتاب آثار هرات مولفه شاغلی خلیلی جلد اول در 200 صفحه ، جلد دوم در 310 صفحه و جلد سوم در 280 صفحه به قطع ربعی در این مطبعه چاپ شده است.
مطبعه دانش که به بهترین لوازم طباعتی و صحافی آنزمان مجهز بود، در عالم مطبوعات مخصوصاً مدت ده سال خدمات مهمی انجام داد. طبع جریده اتفاق اسلام و مجله ادبی هرات و مجله بلدیه هرات را آبرومندانه تعهد کرد.
کتاب های نفیس خوبی نیز نشر نمود که افتخار این فعالیت ها بیشتر متعلق به شاغلی احراری و شاغلی جویا است.
در سال 1316 ش مرحوم ایماق ضمن فابریکه برق هرات، دو دستگاه ماشین طباعتی اتوماتیک از جدیدترین سیستم آلمان با حروف فارسی و لاتینی و سامان مکمل خریداری و وارد هرات نموده ، در عمارت فابریکه واقع سمت جنوب خیابان شرقی شهر نو بکار انداخت.
مطبعه ایماق دارای بهترین حروف و تزئینات طباعتی بوده و چندین سال جریده اتفاق اسلام و مجله ادبی هرات را نیز بطرز قشنگی طبع می نمود.
در سال 1321 که دو دستگاه طباعتی حروفی از مطبعه عمومی حسب الامر ریاست مستقل مطبوعات به هرات رسیده بنام مطبعه اتفاق اسلام دائر گردید.
مطبعه ایماق هم که اصلاً به یک لک افغانی تمام شده بود، به مبلغ هفتاد و پنج هزار افغانی خریداری و ماشین های طبع و دوخت کتاب و سه خروار حروف و سامان آن کاملاً به مطبعه اتفاق اسلام الحاق یافته و در تاریخ 2 عقرب 1321 در عمارت موجوده که به سمت شمال شرقی تعمیر دارالحکومه واقع است، نصب و جاری شد و مرحوم ایماق مبلغ سی هزار افغانی از قیمت اصلی مطبعه خود را طور اعانه تخفیف داد.
مطبعه دانش هم ضمیمه مطبعه اتفاق اسلام شد وامروز همین مطبعه بنام آمریت مطبعه دولتی است که طبع روزنامه اتفاق اسلام و اوراق دولتی را بر عهده دارد.